Səbirsizliklə gözlədiyimiz yüklərin içindən çıxan qüsurlu məhsullara, geri qaytarma və dəyişdirmə problemlərinə, yönləndirici şərhlərə, haqsız olaraq vurğulanan məhsullara və internet fırıldaqçılarına qarşı onlayn alış-verişdə məlumatlı olmaq mümkündür.

Böyük bir həyəcanla onlayn sifariş verdiyiniz və günlərlə gəlməsini gözlədiyiniz bağlamdan gözləmədiyiniz bir şey çıxsa necə olacaq? Əminik ki, burada planşet gözlədiyi qutudan xiyar tapan oğlanı xatırlayanlar olacaq.

Onlayn alış-veriş əvvəlkindən daha asandır. Bununla belə, onlayn alış-verişin geniş yayılması özü ilə bəzi problemləri də gətirir.

İstədiyimiz zaman və hər yerdə geniş çeşiddə məhsul və xidmətlərə daxil olmaq bizə vaxta və bəzən də pula qənaət etməyə kömək edir. Bununla belə, səbirsizliklə gözlədiyimiz göndərişlərdəki qüsurlu məhsullar, geri qaytarma və dəyişdirmə ilə bağlı problemlər, aldadıcı şərhlər, haqsız olaraq vurğulanan məhsullar və internet fırıldaqçıları bu təcrübəyə mənfi təsir göstərə bilər.

Faktyoxla Lab. bu yazıda mümkün risklərdən və hüquqlarımızdan xəbərdar olmaq üçün onlayn alış-verişdə “savadlı” olmağın yollarından danışacaq.

 Onlayn alış-verişdə ilk problem: Fırıldaqçılıq

Onlayn alış-verişin ən böyük qüsurlarından biri, şübhəsiz ki, alıcı və satıcı arasında üzbəüz ünsiyyətin olmamasıdır. İnternetdə bu vəziyyətdən istifadə edən fırıldaqçıların fəaliyyəti  artmaqdadır. Xüsusilə, alıcı və satıcıları bir araya gətirən, satış və geri qaytarma prosesinin şəffaf olduğu “Hepsiburada” və “Trendyol” kimi onlayn alış-veriş platformalarından həyata keçirilməyən alışlar istehlakçı üçün təhlükəsizlik zəifliyi yarada bilər.

“Instagram” butikləri son zamanların populyar onlayn alış-veriş məkanları arasındadır. Lakin istehlakçıların bu butiklərlə bağlı şikayətləri səngimək bilmir. Əksər istehlakçılar etibarlı butikləri təqlid edən hesablar və ya məhsul satan, lakin məhsulu göndərməyənlər haqqında şikayətlərini onlayn yayımlayaraq öz hüquqlarını axtarmağa çalışır.

Onlayn alış-verişdə yaşanan problemlər bunlarla məhdudlaşmır. Əksər onlayn mağazalarda satılan məhsullar orijinal və xaricdən gətirilən məhsullar olduğu iddiası ilə satılır. Lakin istifadəçilərin fikrincə, onların əksəriyyətinin həqiqiliyi şübhə altındadır.

Onlayn alış-verişlə bağlı digər problem, almağı düşündüyümüz məhsulla aldığımız məhsul arasında böyük fərqin olmasıdır. Ən çox rast gəlinən problemlərdən biri də odur ki, satıcılar aldadıcı fotoşəkillərdən istifadə edərək məhsulu satıb alıcıya tamam başqa məhsul göndərirlər. 

Onlayn alış-verişdə bu fırıldaqlar olduqca yaygındır. Hətta qədər çoxdur ki, bu vəziyyət bir müddət məşhur TikTok trendini ilhamlandırdı.

“Instagram”ın “biznes hesabı” funksiyası etibarlılıq problemini həll edə bilmir. İstənilən profil, hesab parametrlərindən peşəkar hesaba keçməklə biznes hesabına çevrilə bilər.

Bundan əlavə, müəssisələr “Instagram”da mağaza yaratmaq üçün fərqli prosedura əməl etməlidirlər. “Instagram” tərəfindən müəyyən edilmiş "Ticarət Uyğunluğu Tələblərinə " cavab verən müəssisələr şəbəkədə mağaza aça bilər. Bu hesabların fəaliyyəti istehlakçıların rəyləri əsasında vaxtaşırı yoxlanılsa da, saxtakarlığın qarşısını almaq mümkün olmur.

Onlayn alış-veriş zamanı qarşılaşdığımız yanlış məlumatlar alış-veriş təcrübəmizə necə təsir edir?

Saxta fəaliyyətlər onlayn alış-veriş təcrübəsinə mənfi təsir göstərən yeganə amil deyil. Özümüzü fırıldaqçılardan qoruya bilsək də, onlayn alış-veriş zamanı daim rastlaşdığımız və əksər istehlakçıların təbii qəbul etdiyi dezinformasiya birbaşa olaraq istehlakçı hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxarır.

 İstanbul Vəkillər Kollegiyası İstehlakçı Hüquqları Mərkəzinin üzvü, vəkil Umay Doğan onlayn alış-veriş zamanı qarşılaşdığımız əsas yanlış məlumatları belə sadalayır:

-Yalnız mübadilə, geri qaytarılma: Mübadilə və geri qaytarılma istehlakçıların geri götürmə hüququ çərçivəsində qorunur .

-İlk 3 gündə dəyişmək mümkündür: İstehlakçı heç bir səbəb göstərmədən məhsulu aldıqdan sonra ilk 14 gün ərzində dəyişmək və ya geri qaytarmaq hüququna malikdir.

-Dəyişdirmə və geri qaytarma üçün göndərmə haqqı alıcının hesabınadır: Türkiyədə 1 yanvar 2025-ci il tarixindən qüvvəyə minəcək qanuna əsasən, göndərilən məhsul qüsurludursa, göndərmə haqqını satıcı ödəməyə borcludur.

Qablaşdırma açılıbsa, geri qaytarma qəbul edilmir: Bu, yalnız qablaşdırma açıldıqdan sonra keyfiyyətini itirən, sağlamlıq və gigiyena baxımından geri qaytarılması üçün uyğun olmayan məhsullara aiddir.

Qalın hərflərlə yazılan ifadələr bəzi internet satıcılarının açıqlamalarından və təbii ki, hüquqi tənzimləmələrdən üstün deyil. Hər bir istehlakçı belə geniş yayılmış dezinformasiyaya məruz qalır və bu dezinformasiya çox vaxt onlayn alış-veriş təcrübəsinə mənfi təsir göstərir. İstehlakçı kimi öz hüquq və öhdəliklərindən xəbərsiz olan alıcılar çox vaxt alış-verişlərini satıcıların müəyyən etdiyi qaydalara uyğun həyata keçirməyə məcbur olurlar.

Digər risk- rəqəmsal təhlükəsizlik

Etibarlılığına əmin olmadan vebsaytdan və ya “Instagram” butikindən alış-veriş etmək müxtəlif rəqəmsal təhlükəsizlik riskləri yarada bilər. Məsələn, alış-veriş etməyi planlaşdırdığınız onlayn mağaza saxtadırsa, aldığınız məhsul sizə ümumiyyətlə çatmaya bilər və ya gözlədiyiniz məhsul gəlməyə bilər. Bununla belə, məlumatları şifrələməyən veb saytlardan istifadə edən satıcılarla paylaşdığınız kart məlumatı zərərli məqsədlər üçün istifadə edilə və üçüncü tərəflərlə ötürülə bilər.

“İnstaqram”da bir neçə vacib məqama diqqət yetirməklə bu risklərdən qaçmaq mümkündür:

Hesab məlumatlarının araşdırılması: “İnstagram” butikinin etibarlı olub-olmadığını anlamaq üçün ilk iş, profilə girdiyiniz zaman "Bu hesab haqqında" bölməsində hesabın qoşulma tarixi, yeri və əvvəlki istifadəçi adlarına baxmaqdır. Burada şübhəli bir vəziyyətlə qarşılaşsanız, sözügedən butik təhlükəsiz olmaya bilər.

Hesabın izləyicilərinin yoxlanılması: “Instagram” butikindən alış-veriş etməyi düşünməzdən əvvəl hesabın izləyicilərinə nəzər salmaq hesab haqqında fikir formalaşdıra bilər. Hesabın əsasən bot hesabları kimi başa düşülə bilən izləyiciləri varsa, alış-veriş etməyi düşündüyünüz butik etibarlı olmaya bilər.

Yazıların bəyənmə və şərhlərinin sayının araşdırılması: Bu məqamda yazılardakı bəyənmələrin sayı ilə izləyicilərin sayını müqayisə etmək də vacibdir. İzləyicilərin sayı ilə müqayisədə bəyənmələrin sayı çox azdırsa, hesab şübhə doğurmalıdır. Lakin yazıların altında aidiyyəti olmayan şərhlərin olması da şübhəli vəziyyətə işarədir.

Hesabın veb saytının araşdırılması: “Instagram” butiklərinin biosunda adətən vebsayta keçid olur. Bu sayta daxil olaraq hər hansı şübhəli vəziyyətin olub-olmadığını yoxlaya bilərsiniz.

Satılan məhsulların qiymətləri: Məhsulların qiymətlərinə nəzər salmaq bizə mühüm ipucu verə bilər. “İnstaqram” səhifəsində və ya internet saytında hər məhsulun eyni qiymətə satılması şübhəli ola bilər.

İnternetdə təhlükəsiz alış-veriş üçün nəzərə alınması lazım olan bəzi başqa məqamlar da var.

Məhsulun brendin internet saytından alınması: Xüsusilə satın aldığınız məhsulun orijinallığı ilə bağlı narahatlıqlarınızı minimuma endirmək üçün məhsulu brendin öz saytından ala bilərsiniz. Veb saytından məhsul alarkən diqqət etməli olduğunuz ən vacib məqam saytın URL-nin “https” ilə başlaması, onun təhlükəsiz protokola malik olduğunu bildirən və düzgün ünvana sahib olmasıdır.

Satış əməliyyatını tamamlamaq üçün tələb olunan məlumatlardan başqa şəxsi məlumatların paylaşılmaması: Unutmayın ki, satış əməliyyatını tamamlamaq üçün yalnız kart və ünvan məlumatlarınızı paylaşmaq kifayətdir.

Veb saytlara kart məlumatlarınızı saxlamağa icazə verməmək: Kart məlumatlarınızın etibarsız vebsaytlarda saxlanmasına icazə vermək ciddi rəqəmsal təhlükəsizlik zəifliyi yarada bilər.

Alış-verişinizi etibarlı e-ticarət platformaları vasitəsilə etmək: Alıcıları və satıcıları bir araya gətirən platformalarda satıcının platforma qarşısında öhdəlikləri alış-verişi daha təhlükəsiz edir.

Digər istehlakçıların təcrübələrini öyrənmək: İnternetdə axtarış edərək, alış-veriş etməyi düşündüyünüz onlayn mağaza ilə bağlı digər istifadəçilərin təcrübələrini tapa bilərsiniz. Bundan əlavə, almaq istədiyiniz məhsulun rəylərini də yoxlaya bilərsiniz.

İstifadəçi rəyləri və reytinqləri nə dərəcədə etibarlıdır?

Bu nöqtədə e-ticarət platformalarında saxta rəylər problemi ortaya çıxır. Alınmış rəylər və aldadıcı şəkildə təqdim olunan məhsullar dünyanın digər e-ticarət saytlarında da müzakirə olunan problemdir. Ona görə də, bu şərhlərə baxmalıyıq.

E-ticarət platformalarında məhsul rəyləri zaman-zaman gündəmə gəlir. Məhsulların altında oxşar nümunələrlə yazılan şərhlər istehlakçılarda sual işarələrini artırır. Məsələn, “Trendyol Yemek” istifadəçilərin saxta rəylərdən əziyyət çəkdiyi şikayətləri aradan qaldırmaq üçün rəyçinin hansı məhsulu aldığını göstərən yeni proqram tətbiq edib. Çünki bu yeniləmədən əvvəl bəzi restoran sahiblərinin su və ya ayran kimi məhsullar sifariş etdiyi və müştəri kimi şərhlər yazdığı üzə çıxıb.

“Amazon”, “Hepsiburada”, “Trendyol” kimi e-ticarət platformaları məhsul şərhləri və qiymətləndirmələri ilə bağlı prinsiplərini vebsaytlarında paylaşsalar da, şəffaflığı  kifayət qədər təmin edə bilmirlər.

Məhsulu tərifləyən saxta şərhlərlə bağlı yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: 

"Bakı-Gəncə" qatarında döyülən əcnəbi qadının kimliyini və uydurma hadisənin yaranma səbəbini araşdırdıq

Bununla belə, bu e-ticarət platformalarının öz məhsullarını önə çıxarması nəticəsində yaranan haqsız rəqabət etibarlılığa kölgə salan başqa bir məqamdır. Rəqabət Şurasının elektron ticarət platformalarında belə haqsız rəqabətin qarşısının alınmasına yönəlmiş qərarları var. Məsələn, Türkiyədə elektron ticarətdə haqsız rəqabətin və inhisarçılığın qarşısının alınması əsasında “Trendyol” 1 yanvar 2024-cü il tarixindən etibarən öz brendi olan “Trendyolmilla” məhsullarını ayrıca platformada satacaq.

Gördüyümüz hər rəy məhsulun əsl keyfiyyətlərini əks etdirə bilməz. Yaxud bəzi məhsulların önə çıxmasının səbəbi məhsulun məşhur olması deyil, platformanın düşünülmüş müdaxilələri ola bilər. Buna görə də təhlükəsiz olduğunu düşündüyümüz bu platformalarda alış-veriş edərkən şübhə ilə yanaşmaq faydalıdır.

 İstehlakçı hüquqları: Onları bilirikmi, düzgün məlumatı haradan ala bilərik?

Fırıldaqçılar, qüsurlu məhsul satan satıcılar, orijinallıq problemləri, onlayn alış-veriş haqqında yanlış məlumatlar, onlayn alış-veriş təcrübəmizə zərər verən bütün elementlər də istehlakçı hüquqlarımızı pozur. Bəs biz istehlakçılar öz hüquqlarımızı bilirikmi?

Mütəxəssislərin rəylərinə görə, istehlakçı kimi hüquqlarımızı bilmək alış-veriş təcrübəmizi əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər. Bu istehlakçı hüquqları müxtəlif qanun və qaydalarla tənzimlənən hüquqlardan ibarətdir. Təbii ki, qanun və qaydalarla tənzimlənən bütün hüquqlarımızı əzbərləmək mümkün deyil. Ancaq bu nöqtədə şübhə əzələsini aktivləşdirərək təhlükəsiz alış-veriş təcrübəsini təmin edə bilərik. Məsələn, bir “Instagram” butikində alış-veriş edərkən, "Mənim mübadilə etmək üçün həqiqətən 3 günüm varmı?" deyə düşünə bilərsiniz. Həqiqəti tapmaq üçün sadə “Google” axtarışı bizə alış-veriş təcrübəmizi təkmilləşdir məqsədilə öz hüquqlarımızı öyrənməyə və qorumağa kömək edəcək.