İran-İsrail askeri çatışmasının ortasında, Azerbaycan'a yönelik dezenformasyon kampanyası ve karma tehditler devam ediyor. Ermeni medyası ve Telegram kanalları, İranlı bir blog yazarı ve kendilerine siyaset bilimci diyen bir grup insan tarafından başlatılan yeni sahte haber kampanyasına hemen katıldı. Böylece, sosyal medyada iftira ve karalama dolu yanlış bilgilerle Azerbaycan'a karşı bir kampanya yürüten ünlü "üçlü" - Aliakbar Raifipour (fotoğrafını kullanan "Mehdipur" adlı kullanıcı), Salar Seyfaddin (bu kez Babak Tahve ile değiştirildi) ve Ehsan Movahedian, "İsrail savaş uçaklarından birinin Hazar Denizi'nin Azerbaycan kesiminden geçtiği, İran'ın kuzeyindeki bir askeri tesisi bombaladığı ve ardından yakıt tankını deniz kıyısına boşaltarak geri döndüğü" şeklindeki yanlış bilgiyi yaydı. Bu yanlış bilgi önce Ermeni medyası tarafından, ardından İran tarafından finanse edilen iki Türk web sitesi tarafından yayıldı.

Faktyoxla Lab. bu görüntülerin gerçek olup olmadığını araştırdı.

Bu tür bilgileri doğrulama yöntemleriyle incelerken genellikle,

1) Bilginin yayılma zamanı, yeni olup olmadığı

2) “Geriye doğru arama” yöntemi kullanılarak kaynağın aranması

3) Yapay Zeka teknolojisi kullanılarak “deepfake” olup olmadığı ve diğer yöntemler kullanılır.

Bu bilginin yayılmasıyla ilgili iki farklı bilgiye ulaştık.

Bunlardan biri “Karabakh Today” TG kanalı tarafından keşfedildi.

Kanalın iddiasına göre, fotoğrafın sol alt köşesinde, Hicri takvimde 16 Mayıs 2024'e denk gelen İran takviminde 27 Ordibehesht 1403 (۲۷ اردیبهشت ۴۸۰۳) yazıyor.

Sırasıyla, “fotoğraftaki metni çevirme” programıyla kontrol ettiğimizde, şu sayıları elde ettik: 22 Haziran 2015. Ancak, bu programın sayısal bir hata yapabileceğini de gözardı etmiyoruz

İkinci geleneksel yöntem, fotoğrafın daha önce sosyal medyada veya diğer yayın organlarında paylaşılıp paylaşılmadığını “geriye doğru arama” yoluyla kontrol etmektir. Kulağa ne kadar garip gelse de, bu fotoğrafın ilk olarak yukarıda bahsettiğimiz kişiler, Azerbaycan'a karşı propaganda yapan ünlü üçlü tarafından paylaşıldığını tespit ettik. Genellikle, bu tür gerçekler, tanınmış (veya bilinmeyen) bir sosyal medya kullanıcısı, etkileyici veya tanınmış sayfalar tarafından keşfedildikten sonra medya ve kamuoyunda ve siyasi önem arz eden kişiler tarafından yayılır. Bu fotoğrafın geçmişle hiçbir bağlantısı yoktur, bir veya iki gerçek dışında. Örneğin, İsrail medyası 26 Kasım 2012'de çekilen bu fotoğrafı yayınlayarak denize düşen yakıt tankının gerçekten de bir İsrail Hava Kuvvetleri savaş uçağına ait olduğunu kabul etti:

Bu fotoğraf Hindistan Divyabhaskar web sitesi tarafından yayınlanmış ve bu resimde Jakhau'daki Hydrat Adası'nda keşfedildiği belirtilmişti. Bilgiler, 10 ay önce yayınlandığı ekran görüntüsünde de görülebiliyor. 

Söz konusu fotoğrafa benzer başka bir kaynak bulunamadı. Tekrar ediyoruz ki, bu bilgiler sıradan kişiler tarafından değil, Azerbaycan'a karşı propaganda yapan ağın öncülerinden olan ve İran medyasında söz sahibi olan kişiler tarafından yayılmıştır - Aliakbar Raifipour (MASAF Enstitüsü başkanı, profesör, İran'daki rejimin başlıca propaganda uzmanlarından biri olarak kabul edilir), Babek Tahve (The Crisis Watch analisti) ve Ehsan Movahidian (muhtemelen Ermeni kökenli. 2020'deki 44 günlük savaş sırasında Ermeniler lehine paylaştığı tweet'in hala profilinin başlığında yer alması etnik kökenini ortaya koyuyor) ve ayrıca geçmişte bulunamamış olması, bu fotoğrafın özel amaçlar ve propaganda için hazırlanmış olabileceği şüphesini uyandırıyor. Uzmanlar, yayılan fotoğrafın geçmişte hiçbir kaynakta bulunamamış olmasının, bunun "yapay zeka" veya "deepfake" ürünü olduğunu gösterdiğine inanıyor.

Şimdi teknik detaylara odaklanalım.

1.Detay: İsrail savaş uçaklarına ait bir saha yakıt tankı olduğu söylenen bu demir cismin kökeni şüphelidir. Yani, bu yakıt tankı gerçekten İsrail Hava Kuvvetleri'ne ait olsaydı, bunu doğrulayan yazılar, işaretler veya her hangi bir logonun olması gerekirdi.

Örneğin, 5 gün önce görüntüleri yayınlanan ve Irak sınırına yakın Merivan bölgesine atılan uçak tankının hangi ülkenin hava kuvvetlerine ait olduğu konusunda yeterli bilgi var. 

Söz konusu demir cismin üzerinde bu sayıları ve bilgileri göremiyoruz. 

2.Detay: “X” hesabındaki sahte haber yayıcılarından birinin gönderisine yanıt olarak, kullanıcılardan biri platformun yapay zeka eklentisi “krog”a bu gerçeğin doğru olup olmadığını sordu ve şu yanıtı aldı:

“Hayır, Ramsar kıyısında bulunan nesnenin bir İsrail savaşçısının yakıt tankı olduğu iddiasını destekleyecek güvenilir bir kanıt yok. İsrail'in İran'daki hedeflere yönelik son saldırılarına rağmen, hiçbir resmi veya güvenilir medya kuruluşu bu iddiayı doğrulamadı. Büyük olasılıkla nesne, Hazar Denizi'ndeki petrol tankerleri gibi sivil faaliyetlerle ilgilidir. Sosyal medyada bu tür iddiaların İran, İsrail ve Azerbaycan arasındaki jeopolitik gerginlikler nedeniyle yapılmış olması mümkün, ancak kanıt olmadan bunlar sadece söylenti. Daha doğru bilgi için lütfen resmi kaynaklara başvurun.”

3.Detay: Üç propagandacı da gönderilerinde esas olarak “İsrail ülkenin batısındayken kuzeyinde ne yapıyor?” sorusunu ele alıyor ve böylece Azerbaycan'ın İsrail uçaklarına destek verdiğini veya hava sahasını açtığını ima ediyor. Aslında bu iddia asılsız ve yanlıştır, çünkü bir kullanıcı Ehsan Movahedian'ın gönderisine bir kullanıcının yazdığı ve paylaştığı videoyu yazmış ve paylaşmıştır.

"Awes spad" adlı bir kullanıcı, Hazar Denizi kıyısındaki Şahrud kentindeki bir roket motoru üretim tesisine çarptıktan sonra İsrail uçaklarının risksiz ve güvenli bir rota üzerinden geri döndüğünü bir videoyla kanıtlıyor.

Bu yorum, yukarıda adı geçen propagandacıların "İsrail uçakları 2.000 km'lik bir hava rotası uçamaz, bu yüzden Azerbaycan'ı kullanırlar" iddiasını geçersiz kılmakla kalmıyor, aynı zamanda başka bir argümanı da güçlendiriyor: Uçaklar Azerbaycan'dan havalanıyorsa, mesafe 350 km'den fazla değilken neden ek bir yakıt tankına ihtiyaç duyuyorlar?

Bu görüşleri yazan kişiler ya Raifipur'un sahte profili tarafından engelleniyor ya da yorumları siliniyor. Silinen yorumlardan bazıları şunlardır:

4.Detay: Küçük ama dikkat çekici bir nokta var. Şüpheli noktalardan biri de deniz suyunun yakıt tankı adı verilen bir demir parçasının altından geçmesi ve dalgalar oluşturmasıdır. Benzer bir açıdan ölü bir fokun fotoğrafına dikkat edersek, o dalgaları görmeyiz. Büyük olasılıkla bu, dezenformasyon yaymak için kullanılan bir "deepfake" ürünüdür.

Sonuç:

- İran'ın kuzeyindeki Ramsar kenti yakınlarında bir İsrail savaş uçağına ait olduğu iddia edilen bir yakıt tankı bulunmasının ardından "Azerbaycan'ın hava sahasını İsrail'e açtığı" iddiasını dile getirmek saçma, asılsız ve dezenformasyondur;

- İran topraklarında bir İsrail uçağına ait yakıt tankı bulunursa, suç Azerbaycan'da değil, İran içinde aranmalıdır. Ülkemiz İran’ın hava sahasından sorumlu değildir;

- Bu kışkırtıcı kampanyanın temel amacı Ermeni çıkarlarına hizmet etmek, Azerbaycan'ın dost ve kardeş ülkelerle ilişkilerini baltalamaktır.