4 ay ərzində Günəşdə səsdən sürətli partlayışların olacağı və bu partlayışlar səbəbilə dünyadakı bütün elektron cihazların zədələnə biləcəyi iddiaları gündəmə gəlib.
Bəs Günəşdə səsdən sürətli partlayışlar nə deməkdir və bu partlayışlar həqiqətən elektron cihazların nasazlığına səbəb ola bilərmi?
Faktyoxla Lab. məsələ ilə bağlı xarici mediaya istinadən araşdırma aparıb.
Günəş vaxtaşırı yığılmış enerjisini Koronal Kütləvi Ejeksiyon (CME) kimi tanınan plazma partlayışında buraxır. Tac kütləsinin atılması ilə günəş öz atmosferindən böyük miqdarda plazma və maqnit sahəsi çıxarır.
Günəşdə oxşar daha bir hadisə baş verir. Günəş parlaması kimi tanınan bu hadisədə günəşdə güclü bir partlayışın baş verməsidir. NASA-nın məlumatına görə, bu partlayışlar bir milyard hidrogen bombasına bərabər enerjiyə malikdir. Bu partlayışlara günəş fırtınaları da deyilir.
Bu iki hadisə arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, koronal kütləvi partlayışlar Yerə çatmaq üçün təxminən üç gün çəkir, günəş alovları isə 8 dəqiqədən bir qədər çox vaxt ərzində Yerə çatır.
Beləliklə, bu günəş alovları elektrik sisteminə təsir edə bilərmi? Bəli. Ancaq bir məqama diqqət: Sosial media və xəbər saytlarında qeyd edildiyi kimi, bütün dünyanın qaranlığa qərq olacağı, elektrik sistemlərinin tamamilə sıradan çıxacağı kimi proqnozlar reallığı əks etdirmir. Yaşanacaq problemlərin daha kiçik miqyaslı olacağı düşünülür.
Başqa sözlə, məlumdur ki, bu günəş alovları Yerin maqnit sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər və Yerə çatan hissəciklər elektrik şəbəkələrinin nasazlığına səbəb ola bilər. Amma bu partlayışların GPS-ə (naviqasiya siqnallarına) təsir etmə ehtimalı daha yüksəkdir və kosmik gəmilər və astronavtlar üçün risk yaradır. Bəzi alimlər dəmir yolu şəbəkələrinə də mənfi təsirlərin ola biləcəyini deyirlər.
Ekspert Mert Bakırcıya görə, günəş fırtınaları fəlakətli və ya dağıdıcı ölçülərə çatmadığı müddətcə yer üzündəki həyatı təhdid edəcək səviyyədə deyil. Hətta elektrik şəbəkəsinə və ya fərdi kompüterlərə təsir göstərə bilməz. (istinad)
Bundan əlavə, bu çaxnaşmaların səbəb olduğu və bir çox insanın görmək istədiyi təbii hadisə olan şimal işıqları da tac kütlələrinin atılması və günəş alovları nəticəsində meydana çıxır. Bu fenomen daha çox Norveç və Kanada kimi şimal və ya cənub enliklərində baş verir. Məhz buna görə də bu bölgədəki mühəndislər və alimlər geomaqnit qasırğaları üçün elektrik şəbəkələri hazırlayırlar.
Günəş fırtınaları tez-tez baş versə də, bu fırtınaların təsirlərinin Yerə əks olunması qeyri-adi deyil. Bununla belə, Karrinqton hadisəsi var ki, burada əksi baş verib və elektrik və infrastruktur sistemləri günəş fırtınası nəticəsində məhv olub.
1859-cu ilin sentyabrında baş verən Karrinqton hadisəsi tarixdə ən böyük günəş fırtınası hadisəsi kimi tanınır. 1859-cu ilin avqustunda dünyanın hər yerindən astronomlar günəş ləkələrinin sayının artdığını aşkar və müşahidə etdilər. Bu astronomlar arasında günəş fırtınasına adını verən Riçard Karrinqton da var idi.
Bu fırtınanın yaratdığı koronal kütlə atma hissəcikləri 150 milyon kilometrdən çox məsafə qət edərək Yerə çatdı. Bu hadisə ilə elektrik cərəyanı teleqraf sistemlərini iflic etdi.
Bu, çox köhnə bir hadisə kimi görünə bilər, lakin daha yaxın tarixdə baş verən başqa bir oxşar hadisə də var. 13 mart 1989-cu ildə Kanadanın bütün Kvebek əyalətində günəş fırtınası nəticəsində 12 saatlıq elektrik kəsilməsi baş verdi.
O vaxtdan bəri günəşdə tac kütləsinin atılması baş versə də, Yerə təsir edəcək səviyyəyə çatmayıb. Çünki indi 1859 və 1989-cu illərin texnologiyası ilə müqayisədə daha təkmil infrastruktur sistemləri mövcuddur.
Bəs niyə bu iddialar indi ortaya çıxıb?
Son zamanlar günəşin parıltısı artıb. Bunun da təbii ki, səbəbi var. Günəşin hazırda aktiv fazada olduğu məlumdur. Günəş hər 11 ildən bir sakit və ya kifayət qədər fırtınalı dövrünü tamamlayır. Günəş 2019-cu ildə 25-ci dövrünə qədəm qoydu.
Günəşdə fırtınalı dövrdə günəş ləkələri və partlayışlar artır və bu dövr "günəş maksimumu" adlanır. Günəş ləkələrinin demək olar ki, mövcud olmadığı dövrlərə “günəş minimumu” deyilir. NASA-nın 2023-cü il dekabrın 2-də yayımladığı Günəş görüntüsündə kiçik bir günəş fırtınası olduğu göstərilib. Ancaq Yer kürəsinə çatan bu tufan heç bir narahatlığa səbəb olmayıb.
NASA-nın məlumatına görə, Günəş bir müddətdir aktiv dövrdədir. Alimlər bildirirlər ki, 2025-ci ilə qədər günəşin maksimum fazası pik həddə çatdıqda, Günəşdəki ləkələrin sayı 115-ə qədər arta bilər. Ancaq mühüm bir vəziyyət var: artıq Günəşdəki ləkələrin sayı 115-i keçib. Beləliklə, gözlənilən risk 2025-ci ildən əvvəl gələ bilər.
NASA rəsmi sosial media hesabında və internet saytında tez-tez günəşdəki ləkələri və partlayışları paylaşır. Nəhayət, 10 dekabr 2023-cü il tarixli yazıda günəş partlayışlarının, 30 tac kütləsinin atıldığı və geomaqnit qasırğasının olduğu bildirilib.
Nəticə
- Günəş fırtınaları zaman-zaman Günəşdə tac kütlələrinin atılması və günəş alovları kimi baş verir;
- Koronal kütləvi partlayışlar Yerə çatmaq üçün təxminən 3 gün çəkir, günəş alovları isə 8 dəqiqədən bir qədər çox müddətə Yerə çatır;
- Günəşin 2025-ci ilə qədər “günəş maksimumu”nu yaşayacağı düşünülür;
- Ancaq planetimizin qaranlığa qərq olacağı, elektrik sistemlərinin tamamilə məhv olacağı kimi proqnozlar reallığı əks etdirmir. Yaşanacaq problemlərin kiçik miqyaslı olacağı düşünülür.
