Ամեն տարի հունվարի 27-ին Ռուսաստանում և նախկին ԽՍՀՄ որոշ երկրներում նշվում է Լենինգրադի պաշարման վերացման օրը։

Այս տարվա այս օրը Երևանում Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանները, ՌԴ դեսպանատան, Մոսկվայի տան և Ռոսսոտրուդնիչեստվոյի ներկայացուցիչները ծաղկեպսակներ և ծաղիկներ դրել են պաշարված Լենինգրադի երեխաների նվիրված հուշարձանին։ «МИР» հեռուստաալիքի տվյալներով՝ պատերազմի տարիներին քաղաքի պաշտպանությանը մասնակցել է 100 հազար հայ։ Նևայի վրա քաղաքի համար մղված մարտերում զոհվել է 20 հազար հայ զինվոր։

Faktyoxla Lab.-ը փորձել է պարզել, թե որքանով են իրականությանը համապատասխանում «Լենինգրադի 100 հազար հայ պաշտպանների և այս քաղաքի համար մղվող մարտերում զոհված մոտ 20 հազար հայ զինվորների» մասին տեղեկությունները։

Սկսենք նրանից, որ ԱՊՀ երկրների քաղաքացիների մեծամասնության համար Հայրենական մեծ պատերազմի հերոսների հիշատակը հարգելը կարևոր և հուզիչ պահ է։ Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակը մեծ հաղթանակ է Խորհրդային Միության բոլոր ժողովուրդների համար։ Հերոսությունն ազգություն չունի: Խորհրդային Միության բոլոր ժողովուրդներն ունեցել են իրենց ներդրումն Հաղթանակում։

Հայկական աղբյուրների համաձայն՝ 1941-1945 թվականներին խորհրդային բանակի շարքերն են գնացել ավելի քան 500 հազար մարդ։ Խորհրդային հայերի կորուստները՝ ավելի քան 300 հազար...

Դարձյալ հայկական բաց աղբյուրներից հայտնի է դառնում, որ պատերազմի տարիներին հայերից 6 համակցված դիվիզիա է կազմավորվել։

Իբր բազմաթիվ հայեր (թիվը չի նշվում) կռվել են 31-րդ (1941թ. հունիսի 22-ին տեղակայվել է Երևանում), 61-րդ (ձևավորվել է Ռուսաստանի Պենզայի շրջանի տարածքում) և 320-րդ (կազմավորվել է Ղրիմի տարածքում) հրաձգային դիվիզիաների շարքերում, 28-րդ և 38-րդ պահեստային բրիգադներում և ստորաբաժանումներում։

Այսպիսով.

-76-րդ հայկական լեռնային հրաձգային դիվիզիան մասնակցել է Ստալինգրադի պաշտպանական մարտերին։ Հետագայում այն ​​վերակազմավորվել է 51-րդ գվարդիական դիվիզիայի։

-89-րդ դիվիզիան կազմավորվել է 1941 թվականի դեկտեմբերին Երևանում։ 1942 թվականի սեպտեմբերին դիվիզիան մեկնել է ռազմաճակատ և Կովկասի ստորոտից կռվել դեպի Բեռլին։ Մասնակցել է Թաման թերակղզու ազատագրմանը, որի պատվին կոչվել է 89-րդ հայկական թամանյան դիվիզիա։

-390-րդ դիվիզիան ստեղծվել է 1941 թվականի աշնանը Անդրկովկասյան ռազմական օկրուգի կազմում։ 1942 թվականի հունվարից մասնակցել է Կերչի թերակղզու համար մղվող մարտերին։ 390-րդ դիվիզիան գրեթե ամբողջությամբ ջախջախվել է։ Մահացել է նաև դիվիզիոնի հրամանատար Սիմոն Զաքյանը։

-1941 թվականի աշնանը ստեղծվել է 409-րդ դիվիզիան, որը Թերեքի ափերից կռվել է դեպի Դանուբ։ Դիվիզիան գործի է դրվել 1942 թվականի դեկտեմբերի 15-ին։ Բայց մինչև դեկտեմբերի 20-ը նա կորցրեց իր կազմի կեսը. 10146 հոգուց հեռացան 5216 մարտիկ և հրամանատար՝ 542 մարդ զոհվեց, 3186-ը վիրավորվեց, իսկ 488-ը անհետ կորավ:

-1942 թվականի գարնանը ստեղծված 408-րդ դիվիզիան Կովկասի սևծովյան ափին մասնակցել է ծանր մարտերին։ Նա պարտություն կրեց Տուապսեի ուղղությամբ և երկու ամիս ճակատում մնալուց հետո ցրվեց 1942 թվականի նոյեմբերին։

-261-րդ դիվիզիան կազմավորվել է 1942 թվականի ամռանը Հայաստանում։ Այս դիվիզիան պահպանում էր խորհրդա-թուրքական սահմանը և չէր մասնակցում ռազմական գործողություններին։

Այլ աղբյուրներ գրում են, որ Հայկական ԽՍՀ-ից մոբիլիզացվել է մոտ 300.000 հայ, որը կազմում էր ընդհանուր բնակչության 20-23%-ը (1940-ին ՀԽՍՀ բնակչությունը կազմում էր 1.370.000), ավելի քան 200.000-ը զորակոչվել էին ԽՍՀՄ այլ հանրապետություններից, այսինքն՝ ընդհանուր առմամբ 500.000, իսկ սփյուռքի հայությունից մոբիլիզացվել է մոտ 100.000՝ վերջում 600.000։ Նրանցից ավելի քան 200 հազարը զոհվել է ռազմաճակատում:

Ինչպես տեսնում ենք, նախ՝ թվերը տարբեր են, և երկրորդ՝ հայերը մեծ մասամբ կռվել են բոլորովին այլ ճակատներում։

Այսինքն՝ 100 հազար հայեր չէին կարող միաժամանակ մասնակցել Լենինգրադի պաշտպանությանը։ Իհարկե, հայերը, ինչպես ԽՍՀՄ մյուս ժողովուրդները, մասնակցել և զոհվել են Լենինգրադի պաշտպանության մարտերին, բայց ոչ այդքան թվով։

2015 թվականին Սանկտ Պետերբուրգում լույս է տեսել «Հայերը Լենինգրադի ճակատամարտում» գիրքը՝ Արմեն Մերուժանյանի խմբագրությամբ։ Հենց այս գրքում է ասվում, որ «1943 թվականի հունվարի 18-ին Լենինգրադի շրջափակումը կոտրվեց: Բեկումին մասնակցել են հազարավոր հայ զինվորներ։ «Հայերը Լենինգրադի ճակատամարտում» գրքի համաձայն՝ Լենինգրադի 100.000 հայ պաշտպաններից 20.000-ը տուն չեն վերադարձել։ Սակայն հիշատակի գրքում  նշված է միայն երեք հազար մահացածի անուն։ Հաշվի առնելով մարտերի մասշտաբներն ու կործանարարությունը՝ հարյուր հազար հայերի դեմ երեք հազար զոհվածը անիրատեսական է թվում։

Մյուս կողմից, հայկական ստորաբաժանումների համալրման հետ մեկտեղ նրանց ազգային կազմը մաշվեց այլ ազգությունների ներկայացուցիչների կողմից։ Արդյունքում 1945 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ 409-րդ հետևակային դիվիզիայում 16,8 տոկոս հայ կար։ Միայն 89-րդ Թաման հրաձգային դիվիզիան է մեծապես պահպանել իր հայկական տեսքը։ 1944 թվականի հուլիսի 1-ին նրա շարքերում էր հայերի 62,7%-ը։ Իսկ 1945 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ 57,7%:

Վիճակագրորեն, հայերի ռազմական մասնակցությունը Հայրենական մեծ պատերազմին բավականին հավասար և կայուն տեսք ունի՝ խորհրդային բանակի (ՌԿԿԱ) չափի մոտ մեկ տոկոսը։ Նրա հարաբերական գագաթնակետը ընկնում է 1942 թվականին, երբ ռազմական իրադարձությունները որոշիչ նշանակություն ձեռք բերեցին երկրի հարավում։

1941 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Կարմիր բանակի ծառայության մեջ էր 40 հազար հայ (ամբողջ բանակի 1,18%-ը)։ Ավելին, Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ զորքերում հայերի առկայության մասին կարելի է դատել միանգամյա վիճակագրական չափումներով։ Միջին հաշվով այն եղել է որոշակի ամսաթվով գործող բանակում 100 հազարից ավելի հայերի մակարդակում:

-1942 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ՝ 127,36 հազար (1,31%):

-1942 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ 99 հազար (1,1%):

-1943 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ՝ 128,9 հազար (1,12%):

- 1944 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ 112,2 հազար (1%):

-1944 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ՝ 103,27 հազար (0,86%):

-1945 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝  104,49 հազար (0,85%).

Պետք է հաշվի առնել նաև, որ ոչ բոլոր հայերն են, սակայն, ինչպես ԽՍՀՄ ժողովուրդների մյուս ներկայացուցիչները, կռվել իրենց հայրենիքի համար։

1942 թվականին Գարեգին Նժդեհը մեկ այլ հայ ահաբեկիչ Դրաստամատ Կանայանի («Գեներալ Դրո») հետ կազմակերպել է ՍՍ առաջին «Հայկական լեգեոն» գումարտակները (808-րդ և 809-րդ): 809-րդ գումարտակի հրամանատարական կազմը կազմված էր նախկին ռազմագերիներից, գումարտակի հրամանատարը գերմանացի սպա էր։ Հայ լեգեոներները մաս են կազմել 11 գումարտակի, ինչպես նաև այլ ստորաբաժանումների։ Լեգեոնի նախնական թիվը կազմում էր 8000 մարդ, հետագայում այն ​​հասցվեց 30000-ի։ Նրանցից շատերը ռազմագերիներ էին` Խորհրդային բանակի նախկին զինվորներ, ովքեր ցանկանում էին կռվել գերմանական զորքերի կողքին: Այս լեգեոնը, զենքը ձեռքին, կռվել է խորհրդային բանակի, սովետական ​​պարտիզանների հետ, ինչպես նաև պատժիչ գործառույթներ է կատարել և մասնակցել նացիստների բազմաթիվ հանցավոր արարքների, այդ թվում՝ Եվրոպայի հրեա բնակչության Հոլոքոստին։ Նացիստական ​​Գերմանիայի պարտությունից հետո Գարեգին Նժդեհը ձերբակալվեց, դատվեց և որպես ռազմական հանցագործ դատապարտվեց 25 տարվա ազատազրկման։ Հայաստանում Նժդեհը համարվում է ազգային հերոս: Նրան հուշարձան են կանգնեցրել Երևանի կենտրոնում, նրա անունով են անվանակոչվել հրապարակներ, փողոցներ, դպրոցներ։ Լեգեոնի 30000 զինվորներից 23000-ը դաշտային գումարտակներում էին, իսկ մնացած 7000-ը ոչ մարտական ​​դերերում, ինչպիսիք են նյութատեխնիկական ապահովումը և առաջին օգնությունը:

Բերենք մեկ օրինակ: Արդեն 1942 թվականի սեպտեմբերի վերջին առաջին մարտերում 89-րդ խորհրդային դիվիզիայից մի քանի հարյուր մարդ անցավ հակառակորդի կողմը։ Թերեք գետի երկայնքով պաշտպանական հատվածը զբաղեցրած 89-րդ հայկական դիվիզիայի ստորաբաժանումները ենթարկվեցին արդյունավետ քարոզչական մշակման Աբվերի գերմանական հատուկ ստորաբաժանման՝ Բերգման (Լեռնային) գումարտակի հայ լեգեոներների կողմից։ 89-րդ հայկական դիվիզիան հանվել է, և դրա փոխարեն վրացական դիվիզիան է դրվել։

Եվ, վերջապես: Բառացիորեն հաջորդ օրը, Հայրենական մեծ պատերազմի վետերաններից հետո, Ռուսաստանի դեսպանատան, Մոսկվայի տան և Ռոսսոտրուդնիչեստվոյի ներկայացուցիչները ծաղկեպսակներ և ծաղիկներ դրեցին Երևանում՝ Ռուսաստանի հայերի ամենամեծ միության (ՌՀՄ)՝ պաշարված Լենինգրադի երեխաների հուշարձանին։ Մոսկվայում պատրաստվում էր ֆիլմ ցուցադրել հայ նացիստ Նժդեհի մասին։ Եվ ոչ ամենուր, այլ Խորհրդային բանակի փողոցում։ Բայց Մոսկվայի ոստիկանությունը ժամանել է այնտեղ և դադարեցրել նիստի կազմակերպումը։ Ոստիկանության ներկայացուցիչներն ընթերցեցին դատախազի հայտարարությունը 354.1 հոդվածով (նացիզմի վերականգնում) հանցագործություն կատարելու անթույլատրելիության մասին և հեռացրեցին ներկաներին։

IA REGNUM-ի գլխավոր խմբագիր Մոդեստ Կոլերովի խոսքով, այն հայտարարվել և կազմակերպվել է Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի, Օսվենցիմի ազատագրման, Լենինգրադի ազատագրման գերմանա-ֆիննական շրջափակումից, Հայրենական մեծ պատերազմում ԽՍՀՄ ժողովուրդների ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչելու նախաձեռնության լայն քննարկում։ Բացի այդ, նա կարծում է, որ նացիզմի վերականգնման համար ՌՀՄ-ի իրավական պատասխանատվության հարցը բավականին հասունացել է:

Իսկ «Ռուսաստանի վետերաններ» համառուսաստանյան հասարակական շարժման (ՕՕԴ) նախագահ Իլդար Ռեզյապովը հայտարարել է, որ նացիստ հանցագործներին արդարացնելու ցանկացած փորձ անբարոյական է և սրբապղծություն՝ կապված ազատագրողների հիշատակի հետ։ Նա խնդրեց ստուգել Ռուսաստանի հայերի միությունը նացիզմի և նրա հանցակիցների վերականգնման փորձի համար։ Ռեզյապովը դիմում է հղել ՌԴ Քննչական կոմիտեի նախագահ Ալեքսանդր Բաստրիկինին և ՌԴ գլխավոր դատախազ Իգոր Կրասնովին։

Ահա մի պատմություն՝ զուտ հայկական...