Հայաստանի և այլ երկրների հատուկ ծառայությունները փորձում են առավելագույնս օգտագործել Իրանի և Ադրբեջանի միջև ժամանակավոր լարվածությունից: Նրանք ցանկանում են սրել իրավիճակը, ազդել մարդկանց հոգեբանության վրա ՝ տարածելով մեծ ապատեղեկատվություն: Վերջին օրերին սոցիալական ցանցերում տարածված մոնտաժային տեսանյութեր, ռուսական դեղին ԶԼՄ-ներում տարածված Ադրբեջանի և Իրանի սահմանին ռազմական գործողությունների, և նույնիսկ մյուս կողմի կորուստների մասին լուրերն ավելի նկատելի են: Իհարկե, ակնհայտ է, որ ապատեղեկատվության մեծ հոսքի հետևում կա ուժ (կամ ուժեր), որը սադրիչ դեր է խաղում:
Եկեք օրինակ բերենք:
Վերջին օրերին տարածվում է տեսանյութ, որում երևում է, թե ինչպես է Իրանի հայտնի մուջթահիդներից մեկը՝ այաթոլլա Թեհրանին անտրամաբանական գաղափարներներ ասում թուրքերենի դեմ: Տեսանյութում այաթոլլա Մուջթահիդը, վկայակոչելով լեգենդները, ասում է, որ դժոխքի բնակիչների լեզուն թուրքերենն է, իսկ դրախտի բնակիչների լեզուն ՝ պարսկերենը:
YouTube-ի «Azoh South Azerbaijan» ալիքում տարածված այն տեսանյութի անվանումը «Այաթոլլահ Ահմադ Մոջթահեդ Թեհրանի. Դժոխքի մարդկանց լեզուն թուրքերենն է» է: Տեքստը հետևյալն է.
“Կարճ աուդիո ֆայլի տարածումը ևս մեկ անգամ բացահայտեց Իրանում թուրք ազգի տառապանքների ասպեկտները: Ըստ Ազոուհու, այս կարճ ձայնային ֆայլում Այաթոլլահ Ահմադ Մոջթահիդ Թեհրանին իր քարոզներում անդրադառնում է դժոխքի մարդկանց իրավիճակին և նրանց լեզուն անվանում թուրքերեն: Նա շարունակում է սա կրկնել բազմիցս և բազմիցս նվաստացնում թուրքերին: Նա պնդում է, որ կա լեգենդ, որ դժոխքի բնակիչների լեզուն թուրքերենն է, և որ դժոխք գնացողը թուրքերեն կխոսի: Նշելով, որ թուրքերեն սովորել է շուկայում աշխատելով, նա ասում է մի քանի թուրքական նախադասություն. «Եթե արաբներն ու պարսիկները դժոխք գնան, նրանք այնտեղից են գնալու!!»”:
Նշենք, որ Մոջթահեդ Թեհրանիի ելույթի ճշգրիտ ժամանակը անհայտ է: Այաթոլլահ Խոմեյնիի ուսանող, կյանքի վերջին տարիներին շնչառական և սրտի խնդիրներով տառապող Մուջթահիդը մահացել է 2007 թվականի դեկտեմբերի 14-ին 85 տարեկան հասակում, Թեհրանի Բազարգանանի հիվանդանոցում:
Տեսանյութը տարածվել է մեկ այլ ալիքում ՝ «Պարսկական կրոնական բարոյական ուսուցիչ. Դժոխքի լեզուն թուրքերենն է" (տարածվել է 2015 թվականի մայիսի 14-ին), իսկ մեկ ուրիշում «Թուրքերենը դժոխքի լեզուն է (Այաթոլլահ)» (8 հունվարի, 2020 թ.) վերնագիրների ներքո: Նման գրառումները շատ են:
Այն, ինչ ասել է իրանցի մոջթահիդը, մեր վիճաբանության առարկա չէ, քանի որ ադրբեջանական ԶԼՄ-ներում գիտնականները, լեզվաբանները, պատմաբաններն ու աստվածաբանները բազմիցս արժանապատիվ պատասխան են տվել:
Մեր ուշադրությունը գրավեց բոլորովին այլ կետ, և այս պատճառով մենք հետազոտություններ կատարեցինք:
Եկեք ուշադիր լսենք տեսանյութում լսվող կնոջ ձայնը, այդ youtube ալիքում:
)
Հետո լսենք այն կնոջը, ով հնչեցրել է այս տեսանյութը, որը կիսել է Հայաստանի հանրային ռադիոյի ադրբեջաներեն հրատարակությունը:
Նույնը ձայն է, այնպես չէ՞:
Այս պահին մենք ցանկանում ենք հիշեցնել ընթերցողներին, որ սոցցանցում ծավալուն քննարկումներ են ծավալվել ՝ կապված 2017 թվականին Հայաստանի հանրային ռադիոյի ադրբեջաներեն լեզվով կայքի գործարկման հետ: Սոցիալական ցանցի ադրբեջանցի օգտվողները հայտնում էին, որ կայքը իր նորությունները հեռարձակել է Facebook-ում, և որ կայքը արդեն դիտվում է մեր երկրում:
Բայց ո՞վ է Հայաստանի հանրային ռադիոյի ադրբեջաներեն խոսող մասնագետը:
Հայտնի է, որ 2014 թվականի վերջին հայկական հատուկ ծառայությունների կողմից ստեղծված «Թալիշիստան TV»-ն և «Թալիշիստանի ռադիոն» հեռարձակվում են Երևանից: Այս «կազմակերպության» գաղափարի նախաձեռնողը Ալիկրամ Հումբատովն է, ով ցանկանում էր Ադրբեջանում հիմնել «Թալիշ-Մուգանյան հանրապետություն», այնուհետև ձերբակալվել էր անջատողականության համար, այժմ ապրում է Նիդեռլանդներում և չի թաքցնում իր ատելությունն Ադրբեջանի նկատմամբ: Նա շատ սերտ շփումներ ունի հայկական հատուկ ծառայությունների հետ: Ըստ մամուլի հրապարակումների, անջատողականությունը խթանող հեռուստառադիոընկերությունը ղեկավարում էր Երևանի «Ոսկանապատ» հիմնադրամի նախագահ, Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայության նախկին ղեկավար Լևոն Մալիք-Շահնազարյանը: Այս «ալիքի» հաղորդումները դիտողները գիտեն, որ հաղորդավարների մեջ տիկին կա: Զաբիլ Մահարրամովը ներկայացնում է այս կնոջը որպես «Հաջիխանում Իլհամա Ջաֆարզադե», ով հիջաբ է կրում, փորձում է բարեպաշտ տեսք ունենալ և արժանապատիվ և քաղաքավարի կանգնել տեսախցիկի առջև:
Նա ադրբեջանցի չէ: Նա ընդհանրապես մուսուլման չէ: Սակայն նախկինում Երևանի պետական դրամատիկական թատրոնում աշխատող ադրբեջանցիներից մեկը Ֆեյսբուքում ասաց, որ «նա ադրբեջանցի չէ, ընդհանրապես մուսուլման չէ»: Այս հիջաբով տիկինը, որը տիրապետում է ադրբեջաներենին, իրականում հայուհի Մարիետա Վարդանյանն է:
Ո՞վ է սա Մարիետա Վարդանյանը:
Նա 1952 թվականին Ադրբեջանի Ղազախի շրջանում ծնված Քարիմովա Մարիետա Մահարրամ կիզին է: Նրա հայրը մուսուլման քուրդ է եղել, իսկ մայրը` հայուհի: Երբ ծնողները բաժանվել են, Մարիետան մոր հետ տեղափոխվել է Երևան: Ըստ որոշ տեղեկությունների, երիտասարդ տարիքում գեղեցիկ եղած Մարիետան աշխատել է որպես դերասանուհի՝ Երևանի թատրոնում ոչ այնքան կարևոր դերերում: Այս պահին նա հանդիպել է Երևանի թատրոնի ադմինիստրատոր Վրեժ Վարդանյանին և ստիպել նրան ամուսնանալ՝ պնդելով, որ հղի է Վրեժից (ինչպես նաև, ըստ որոշ տեղեկությունների, նրան սպառնալով ՀԽՍՀ ՊԱԿ -ում ունեցած կապերով): Ամուսնությունից հետո Մարիետան դարձել է Վարդանյան: Նրա որդի Արմեն, ով ծնվել է մինչամուսնական հղիությունից, հետագայում ընդունվել է Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայություն և այժմ ծառայում է այնտեղ: Ինչպես երևում է, ո՛չ Մարիետան, ո՛չ նրա ամուսինը թալիշ չեն:
ԶԼՄ-ները գրում էին. «Թալիշստանի ազգային հեռուստատեսության» հեռարձակումների Երևանից նկարահանելու գաղափարը կարող էր ամբողջովին տապալվել, իսկ Ռուսաստանում այս աշխատանքի կազմակերպումը մեծ բյուջե էր պահանջում: Հետևաբար, Գառնիկ Ասատրյանը այլ տարբերակ մտածեց: Հայաստանում նա գտավ ադրբեջաներեն լեզվին լավ տիրապետող մարդու և հրավիրեց նրան «Թալիշստանի ազգային հեռուստատեսություն» նախագծին: Միակ խնդիրն այն էր, որ Ադրբեջանական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստուհի Մարիետա Վարդանյանը արտաքին տեսքով նման չէր ադրբեջանցիների: Հայկական հատուկ ծառայությունները լուծեցին այս խնդիրը` ստեղծելով Իլհամա Ջաֆարզադե անունով կերպար: Դերասանուհի Մարիետա Վարդանյանը սկսեց խաղալ «Թալիշստանի ազգային հեռուստատեսության» հաղորդավար Իլհամա Ջաֆարզադեի դերը: Բացերը լրացնելու համար Գառնիկ Ասատրյանը դիմեց իր հավատարիմ մարդուն ՝ Ֆախրադդին Աբբասզադեին: Ֆախրադդին Աբբասզադեն անձամբ պատրաստել է կրոնական կնոջ՛ Մարիետայի էկրաններին հայտնվելու լեգենդը: Իսկ ինքը մնաց վարագույրի հետևում: Ադրբեջանական պետության դեմ դավաճանության մեջ մեղադրվող Ֆախրադդին Աբասովի քրեական գործում «Իլհամա Ջաֆարզադե» անունով հաղորդավարի մասին գրություն կա: Ֆ.Աբբասովը հայտնել է, որ «Թալիշիստանի ազգային հեռուստատեսության» «Թուրքական հաղորդումների» խմբագրության հաղորդավարներից մեկը Իլհամա Ջաֆարզադեն եղել է հայ դերասանուհի Մարիետա Վարդանյան:
«Նա հիջաբ էր հագնում և ակնոց էր կրում: Թալիշները երբեք չեն աշխատել այդ ալիքում: Միայն Զաբիլն էր: Գառնիկ Ասատրյանը ծրագրերի համար չէր կարող թուրք գտնել: Նա ասում էր, որ կան շատ հայեր, որոնք գիտեն թուրքերեն և ադրբեջաներեն, բայց նա չի ուզում դրանք, քանի որ նրանք խոսում են հայկական առոգանությամբ: Ես նրան ասացի, որ շատ ադրբեջանցի կանայք կան հայ ամուսիններով: Ասատրյանն ասաց, որ մի կին կա, բայց նա տգեղ է: Ես նրան խորհուրդ տվեցի ակնոց ու հիջաբ կրել, որպեսզի նա թուրքի տեսք ունենա: Ես ասացի, որ նա ակնոցով սովորական խելացի մարդու տեսք կունենա: Նա նրան ներկայացրեց որպես Իրադա:»- ասել է Աբասովը:
Ո՞վ է Գառնիկ Ասատրյանը
Ըստ պաշտոնական աղբյուրների, նա 1996 թվականից ղեկավարում է «Իրանագիտության կովկասյան կենտրոն»ը, որը ֆինանսավորվում է Իրանի կառավարության կողմից: Նա թալիշների, քրդերի և Թուրքիայի մասին բազմաթիվ նյութերի հեղինակ է`գիտնական, արևելագետ: Իրականում դա այդպես չէ. 1955 թվականին Թեհրանում ՛ ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի հովանու ներքո գտնվող ձախ «Թուդե» կուսակցության անդամի ընտանիքում ծնվող Ասատրյանի ամբողջ կյանքը կապված էր ԽՍՀՄ, այնուհետև հայկական հատուկ ծառայությունների հետ: Նա այնպես էր ճանաչվել նաև հայ գիտնականների շրջանում: Խորհրդային տարիներին Ասատրյանը ձևավորվել է որպես իրանագետ և ՊԱԿ-ի առաքելություններ իրականացրել Իրանի դեմ: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հայկական գաղտնի ծառայությունը խմբագրել է նրա պարտականությունները. Նա պետք է գործեր Ադրբեջանի դեմ: Գառնիկ Ասատրյանը հայկական հատուկ ծառայությունների կադրային սպա է, և այս փաստը հայտնի դարձավ Ֆախրադդին Աբբասզադեին 2005 թվականին Հայաստան կատարած առաջին այցի ժամանակ: Այնուամենայնիվ, նա ոչ միայն չխզեց կապերը նրա հետ, այլ ընդհակառակը, նա համաձայնեց թալիշների անունից Ադրբեջանի դեմ նոր սադրանքների և սկսեց փնտրել իր նման այլ անբարոյական հայրենակիցների, ովքեր կհամաձայնվեին դրան:
Հայկական հետախուզական ծառայության մեկ այլ անդամ ՝ հայկական ռազմական հետախուզության գնդապետ Արթուր Ազնավուրյանը, հատկապես ակտիվ էր Հայաստանում իրականացվող արշավներին: Սակայն, ի տարբերություն Ասատրյանի, նրա վարագույրն այնքան էլ լավ կազմակերպված չէր: Ուստի հայկական հատուկ ծառայությունները դավաճանների շարքերը ընդլայնելու առաջադրանքը տվել էին Ֆախրադին Աբասզադեին՝ Գառնիկ Ասատրյանի միջոցով: Նա առաջադրել էր Զաբիլ Մահարրամովի թեկնածությունը, ով ապրում էր Ռուսաստանում և նյութապես թույլ էր:
Հայերը փոքր գումարով Զաբիլ Մահարրամովին ներգրավել են համագործակցության մեջ: Նա սկսել է մասնակցել «Թալիշի ազգային հեռուստատեսության» ծրագրերի պատրաստմանը և տեղափոխվել Երևան: Ինչպես նշվեց վերևում, այս նախագծի համադրողը Գառնիկ Ասատրյան է: (աղբյուր)
Վերադառնալով մեր զրույցի սկզբին ՝ հարկ է նշել, որ այս տեսանյութը, որում նրանք փոխել են իրանական այաթոլլայի ասածը, առաջին անգամ հեռարձակել է 2014 թվականին: Այդ ժամանակից ի վեր մի քանի անգամ քննարկվել է սոցիալական ցանցերում: Բայց այս անգամ փորձվել է դա ցույց տալ որպես հարևան պետության անհասկանալի գործողություններ:
Հիշեցնում ենք, որ «Թալիշստան» հեռուստաընկերությունը ստեղծվել է ՀՀ ՊԱԾ նախկին պետ Լևոն Մալիք-Շահնազարյանի ղեկավարությամբ, իսկ հիմնական դերը կատարել է հայկական հատուկ ծառայությունների աշխատակից Գառնիկ Ասատրյանը, ով ներկայացվել է որպես գիտնական: Իսկ էպիզոդիկ դերերում այս ալիքի հիմնական լրատվական հաղորդավարներն էին Զաբիլ Մահարրամովը և Մարիետա Վարդանյանը:
Հանդիպման ընթացքում Այաթոլլայի օգտագործած անտեղի արտահայտությունը անմիջապես գրավել է հայկական հատուկ ծառայությունների ուշադրությունը: Առաջին անգամ այն ադրբեջաներեն թարգմանվել է նրանց կողմից և տարածվել սոցիալական ցանցերում:
