2023 թվականի ապրիլի 22-ին Շուշայի շրջանի Ալլահգուլուլար գյուղի շրջակայքի բարձունքներում գտնվող մեր դիրքեր անվտանգության տեխնիկա տեղափոխող ադրբեջանական բանակի ռազմական բեռնատարն հայերի կողմից թաղված ականի մեջ է ընկել և պայթել։ Միջադեպի հետևանքով վիրավորվել է ադրբեջանական բանակի 3 զինծառայող։ ՊՆ ինժեներական և ամրակայման ստորաբաժանումների կողմից իրականացված խուզարկությամբ այդ տարածքում հայտնաբերվել է 2021 թվականին Հայաստանում արտադրված 2 հակատանկային և 19 հակահետևակային ական։

Այս միջադեպն առաջին նման փաստը չէ։ Հայաստանի «ականային տեռորն» ավելի մեծ հետևանքներ ունեցավ 44-օրյա պատերազմից հետո (2020 թ.)։ Եթե ​​միայն վերջին 7-8 ամիսների ժամանակագրությունը նայենք, մեր ասածը կհաստատվի։

• 2022 թվականի օգոստոսի 31-ին հրապարակված տեղեկատվության համաձայն՝ միայն 2022 թվականի օգոստոսի 15-31-ն ընկած ժամանակահատվածում Լաչինի շրջանի տարածքում հայտնաբերվել է 1318 «PMN-Э» տիպի ական։ (հղում)
• 2022 թվականի հոկտեմբերի 5-ին հրապարակված տեղեկատվության համաձայն՝ վնասազերծվել է Քալբաջարում և Դաշքասանում հայ դիվերսանտների կողմից թաղված 230 ական։ (աղբյուր) Զեկուցվել է, որ հայտնաբերվել են Քալբաջարի շրջանի տարածքում հայկական դիվերսիոն խմբերի կողմից թաղված 118 «PMN-Э» տիպի հակահետևակային և 4 «ՏՄ-62Մ» տիպի հակատանկային, ինչպես նաև Դաշքասանի տարածաշրջանի տարածքում 108 հատ. «PMN-Э» տիպի հակահետևակային ականներ:
• Ադրբեջանական բանակի ինժեներա-սակրավորական ստորաբաժանումները Խոջալուի շրջանի ուղղությամբ հայկական զորամասերի կողմից թաղված «PMN-Э» տիպի հայկական արտադրության 5 հակահետևակային ական են հայտնաբերել։ աղբյուր
• Ադրբեջանական բանակի ինժեներա-սակրավորական ստորաբաժանումները Քալբաջարի շրջանում հայտնաբերել են հայերի կողմից թաղված ևս 379 ական։ Զեկուցվել է, որ սեպտեմբերի 24-ին և 25-ին ականազերծման աշխատանքների արդյունքում շրջանի Ալագյոլլերի տարածքում և այլ ուղղություններով հայտնաբերվել և վնասազերծվել է 370 հակահետևակային «PMN-Э» և 9 հակատանկային «TM-62» տիպի ական։ աղբյուր

• Օգոստոս-նոյեմբեր ամիսներին Քալբաջարում և Լաչինում հայտնաբերվել է 2728 ական։ Նշվել է, որ այս տարվա օգոստոսից Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմանի Քալբաջարի և Լաչինի հատվածում հայտնաբերվել և վնասազերծվել է հայկական 2021 թ. արտադրության 1119 ական (ընդհանուր առմամբ 2728), իսկ Ղարաբաղի տնտեսական շրջանի տարածքում՝ 1609։ աղբյուր
• 2021 թվականի նոյեմբերի 21-ին Սարիբաբայի բարձունքի հյուսիսային ուղղությամբ հայտնաբերվել են հայկական արտադրության 350 «PMN-Э» տիպի հակահետևակային ականներ՝ թաղված հայկական զինված խմբավորումների կողմից, որոնք դեռևս չեն հեռացվել Ադրբեջանից։

Այս փաստերը չափազանց շատ են։ Որպես Faktyoxla lab՝ մենք կփորձենք ճշտել նշված հակահետևակային ականների արտադրության փաստը Հայաստանում։

Դրա համար անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել «Collective Awareness to UXO» կայքին, որը գործում է ավելի քան 10 տարի՝ մասնագիտանալով չպայթած զինամթերքի ոլորտում։ Եթե ​​այդ կայքի որոնման բաժնում գրենք «Հայաստան», ապա կարող ենք տեղեկատվություն ստանալ այս երկրում արտադրվող և լայնորեն կիրառվող հանքերի ցանկի և գների մասին։ Երկրորդ փորձով, եթե նույն կայքի «Ականների արտադրության երկիր» սյունակում գրենք «Հայաստան», իսկ «կիրառման երկիր» սյունակում՝ «Ադրբեջան», ապա հայտնաբերվում է Z-001M (З-001M) տիպի հակահետևակային ական:

Այս ականի մասին տեղեկատվական բաժնում գրված է. «Այս Z-001M (З-001M) ականը արտադրված է Հայաստանում։ Այն բարձր պայթուցիկ (HE) ական է, որը նախատեսված է հետիոտներին վիրավորելու և սպանելու համար։ Բոլոր ցուցանիշները համապատասխանում են ռուսական արտադրության «PMN» ական:

Հայաստանի կողմից հակահետևակային ականների արգելման մասին կոնվենցիաների անտեսումը հաստատում են նաև միջազգային կազմակերպությունները և այս ոլորտում մասնագիտացված մարմինները։

«Landmine Monitor» և «İnternational Campaign to ban landmines» կազմակերպությունների համատեղ զեկույցում, «Չստորագրողներ – Հայաստան» բաժնում նշվում է, որ վիճելի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում կա մոտ 100.000 ական (U.S. Department of State, Hidden Killers, September 1998, p. A1): Բացի այդ, գնահատվում է, որ հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով 6-8 հազար ական կան ( Felix Corley, "Landmine Use Now Set to Continue", Jane's Intelligence Review - Pointer, Vol. 5, No1, 1 January 1998, s. 2. )։ Նաև 1993 թվականին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Թուրքիայի և Իրանի հետ Հայաստանի սահմանների երկայնքով անհայտ քանակությամբ ականներ կան։ (ԱՄՆ Պետդեպարտամենտ, Գաղտնի մարդասպաններ, հուլիս 1993, էջ 48):

Զեկույցում նշվում է, որ Հայաստանը կողմ է քվեարկել ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 1996, 1997 և 1998 թվականներին և մասնակցել է համաձայնագրի նախապատրաստական ​​հանդիպումներին։ Սակայն 1997 թվականի հունիսին նա չաջակցեց բրյուսելյան հռչակագրին և չմասնակցեց սեպտեմբերին կայացած Օսլոյի քննարկումներին։ Մի խոսքով, Հայաստանը չի ստորագրել 1997 թվականի «Հանքերի արգելման» պայմանագիրը։ դեկտեմբերին որպես դիտորդ մասնակցել է Օտտավայում կայացած ստորագրման համաժողովին։ Համաձայնագրի ստորագրման համաժողովում հայկական պատվիրակությունն ասել է. «Կախված անվտանգության հարցերի վերաբերյալ իր տեսակետից՝ Հայաստանը կարծում է, որ հակահետևակային ականների մարդկային և սոցիալական ծախսերը շատ ավելին են, քան դրանց ռազմական նշանակությունը... Հայաստանը աջակցում է Կոնվենցիային և պատրաստ է միջոցներ ձեռնարկել համաձայնագրի դրույթներին համապատասխան։ Հայաստանի լիիրավ մասնակցությունը Կոնվենցիային կապված է այն փաստի հետ, որ տարածաշրջանի մյուս կողմերն ունեն համանման մակարդակի քաղաքական հանձնառություն՝ համապատասխանելու համաձայնագրին և հետևելու դրա ռեժիմին»: (Օտտավա, 4 դեկտեմբերի, 1997թ.. Հայկական պատվիրակության հայտարարությունը Պայմանագրի ստորագրման կոնֆերանսում և ականազերծման գործողությունների ֆորումում, Felix Corley, "Landmine Use Now Set to Continue", Jane's Intelligence Review - Pointer, Vol. 5, No1, 1 January 1998, s. 2. Տես նաև՝ «Հայաստանը չի ցանկանում արգելել ականները», RFE/RL Newsline, 18 November 1997.)

Հայաստանը 1980 թվականին ընդունված «Սովորական զենքերի մասին կոնվենցիայի» (CCW) կողմնակից չէ։ Չնայած Հայաստանը Ժնևում կայացած «Զինաթափման կոնֆերանսի» (CD) անդամ չէ, սակայն կարծում է, որ այն ականների գլոբալ արգելքի շուրջ բանակցությունների կենտրոնական ֆորումն է։ Հակամարտության առաջին փուլում՝ 1989-1990 թվականներին, հայերը լայնորեն ականներ եին օգտագործում։ 1992 թվականի մայիսի 15-ին ստորագրված Տաշքենդի պայմանագրի արդյունքում հայերը Ռուսաստանից հակահետեւակային ականներ են գնել։ Դեռ հայտնի չէ, թե Հայաստանը ինչ ներդրում է ունեցել ականազերծման միջազգային ծրագրերում։ Հայաստանը ժառանգել է խորհրդային տեխնիկա, որը կարող է օգտագործվել ականազերծման համար։ ( U.S. Department of State, Hidden Killers, July 1993, p. 48.)

Վերջապես, միջազգային մարդասիրական իրավունքի համաձայն, 1997 թվականի Օտտավայի կոնվենցիան արգելում է հակահետևակային ականների արտադրությունը, պահեստավորումը, փոխադրումը և օգտագործումը:

Հայաստանը խախտում է 1949 թվականի Ժնևի կոնվենցիաների լրացուցիչ արձանագրության պահանջները՝ հակահետևակային ականներ թաղելով ազատագրված տարածքներում։

Հայաստանի կողմից թաղված հակահետևակային ականապատ դաշտերի մասշտաբն ու զանգվածը ականային ահաբեկչության դրսեւորում է։ Այս ամենը դիտավորյալ հանցագործություն է տարածաշրջանում և շրջակա միջավայրի խաղաղության և անվտանգության դեմ։

Լրացուցիչ ռեսուրսներ. apminebanconvention.org mineactionreview.org the-monitor.org