Ղարաբաղյան Երկրորդ պատերազմից հետո իրավիճակը տարածաշրջանում արմատապես փոխվեց. Արտաքին խաղացողները «գոհունակությամբ նշում են», որ իրավիճակը մնում է հանգիստ, շարունակվում է համակարգված աշխատանքը՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի և 2021 թվականի հունվարի 11-ի Ղարաբաղի վերաբերյալ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի նախագահների և Հայաստանի վարչապետի հայտարարությունների իրականացման ուղղությամբ։ Նույն խաղացողները, սակայն, երբեմն «պատրաստակամություն են հայտնում համակարգելու ղարաբաղյան կարգավորման տարբեր ասպեկտները, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջոցով»։ Մի խոսքով, իրավիճակը փոխվել է, բայց մի բան մնում է անփոփոխ՝ սա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի թեման է։

ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը (OSCE Minsk Group) –  անդամ երկրների խումբ է, որը ստեղծվել է 1992 թվականին՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման հարցը լուծելու համար։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներն են Ֆրանսիան, Ռուսաստանը և ԱՄՆ - ը։

Faktyoxla Lab. - ը փորձել է պարզել, թե որքանով է արդիական ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի թեման, և որքանով այս կառույցը կարող է ներգրավված լինել տարածաշրջանում ներկայումս տեղի ունեցող գործընթացներում։

Սկսեք նրանից, որ Բաքուն լավ է հիշում, որ Ղարաբաղյան Երկրորդ պատերազմի ժամանակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներից մեկը բացահայտ հայամետ դիրքորոշում ուներ։ Նույնիսկ կոչեր եղան Փարիզին հեռացնել միջնորդ-համանախագահների ցուցակից։ Փաստարկներ հնչեցին, որ նախ՝ Ադրբեջանը համարում է հակամարտությունը ավարտված, և երկրորդ՝ Ղարաբաղի մի մասը Խանքենդի քաղաքով կենտրոնով անցել է ռուսական խաղաղապահ ուժերի ժամանակավոր վերահսկողության տակ, նույնիսկ միայն Ռուսաստանը, որը առաջատար դեր խաղաց ռազմական գործողությունների ավարտի և հայ-ադրբեջանական հակամարտության իրավական կարգավորման գործում, բավական է։ Այսինքն՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը սպառել է իր ներուժը, այն այլևս ոչ մեկին պետք չէ, և քանի որ մոռացության է մատնվել ԼՂ հիմնախնդրի խնդիրը, այս կառույցը կարող է վերսկսել իր գործունեությունը միայն հետկոնֆլիկտային շրջանում խաղաղ և կայուն կյանքը վերականգնելու ձևաչափով։

Պաշտոնական Բաքուն կարծում է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատը փոխելու կամ այլ ձևաչափ տեղափոխելու համար անհրաժեշտ են կարդինալ փոփոխություններ։ Օրինակ, դա կարող է նպաստել Բաքվի և Երևանի միջև փոխվստահության ձևավորման խնդրի լուծմանը, քանի որ միջնորդական դեր է խաղում։

Ի դեպ, այս կարծիքին է նաև Մոսկվան, որը անցյալ տարվա կեսերին Դաշնային խորհրդի միջազգային հարցերով կոմիտեի ղեկավար Գրիգորի Կարասինը այս մասին խոսել էր. «Կարծում եմ, որ նրանք [ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ՝ Ռուսաստան, Ֆրանսիա, ԱՄՆ] կարող էին օգտակար դեր խաղալ այս գործում։ Այս «եռյակն» ունի փորձ և ամուր արտաքին աջակցություն։ Կարծես թե հնարավոր կլինի վերականգնել ԵԱՀԿ համանախագահների հովանու ներքո Ադրբեջանի և Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարների կանոնավոր հանդիպումների պրակտիկան, որը շոշափելի միջազգային հնչեղություն կստանա»:

Ինչ վերաբերում է հայկական կողմին, ապա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հազվագյուտ համատեղ հայտարարությունները նրան ավելի շատ, բայց ոչ ամբողջությամբ, սազում են։ Հայաստանի համար կարևոր է, որ համանախագահները վերսկսեն իրենց գործունեությունը նույն ձևաչափով, նույն կազմով և նույն մանդատով։ Քանի որ Ռուսաստանի դերը հակամարտության կարգավորման հարցում կտրուկ աճել է, նրանց չի բավարարում Մոսկվայի հնարավոր անկախ և միակ միջնորդ առաքելությունը։

Հայաստանը մտահոգված է, որ միջնորդները, նախ՝ պատերազմի ավարտից հետո, ոչ մի անգամ չեն հիշատակել ազգի ինքնորոշման իրավունքի հարգման սկզբունքը, և երկրորդ՝ իրենք չեն ցանկանում նախաձեռնող լինել և միայն առաջարկում են իրենց օգնությունը։

Այդուհանդերձ, Հայաստանի իշխանությունները մշտապես պատրաստակամություն են հայտնել վերսկսել բանակցությունները ԵԱՀԿ ներկայացուցիչների մասնակցությամբ։ Հայ քաղաքագետները բազմիցս նշել են, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափին վերադարձը ձեռնտու է Հայաստանին և «աջակցվում է արևմտյան երկրների կողմից»։ Ադրբեջանի իշխանությունները նույնպես կարող են համաձայնել բանակցությունների վերսկսմանը, եթե խաղաղության հասնելու ուղիներ առաջարկվեն երկու երկրների տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման հիման վրա։ Բաքուն վստահ է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները ավելի լավ կկենտրոնանան հետհակամարտային նոր շրջանի ամենակարևոր հարցերի վրա։ Ի վերջո, լուծված հակամարտությունը հեռանկարներ է ստեղծում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև բնականոն հարաբերությունների հաստատման համար՝ հիմնված ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքների վրա։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի՝ որպես միջնորդի արդիականությունը հակամարտության կարգավորման հարցում վերացել է, քանի որ լուծվել է խնդրի ռազմական բաղադրիչը, Ադրբեջանն ազատագրել է իր տարածքների մեծ մասը, սահմանվել է դադարեցման ռեժիմ։

Իսկ այսօրվա իրողություններն այնպիսին են, որ արդեն ստեղծված է տարածաշրջանի վեց երկրների՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Ռուսաստանի, Իրանի, Վրաստանի, Հայաստանի համագործակցության նոր հարթակ (այսպես կոչված՝ «վեցյակի հարթակ» կամ «3 + 3» ձևաչափ), ինչը հույս է տալիս տարածաշրջանում խաղաղ կյանքի վերականգնման համար։ Հարթակը նախատեսում է հետպատերազմյան տարածաշրջանային համագործակցություն Հայաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև երեք խոշոր և ազդեցիկ հարևանների՝ Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Իրանի հետ։ Ադրբեջանի և Թուրքիայի ղեկավարներն առաջարկում են ապաշրջափակել բոլոր հաղորդակցության ուղիները և Հայաստանի տարածքով տարանցիկ երթևեկություն հաստատել, որոնք դադարեցվել էին ղարաբաղյան հակամարտության սկսվելուց հետո։

Իսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետագա ճակատագիրը մեծապես կախված է լինելու հենց այս հարթակի հեռանկարից։