Եվրասիական միության վերջին երկիրը, որին երես թեքել է ՀԱՊԿ-ը, կանգնած է աղետի երրորդ ալիքի առաջ

Եվրասիական տնտեսական միության (ԵՏՄ) վիճակագրության համաձայն՝ Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միության ամենաաղքատ և տնտեսապես ամենադժվար ժամանակներ ապրող երկիրն է։ «Haqqin.az»-ի ուսումնասիրության համաձայն՝ Հայաստանը իրեն սնունդով ապահովման առումով ցածր մակարդակի վրա է։ Միության անդամ երկրները սեփական արտադրության միջոցով ամբողջությամբ բավարարում են ցորենի, բուսական յուղի, ձվի և շաքարի ներքին պահանջարկը։ Խորը ճգնաժամի մեջ է միայն Հայաստանը, որն այս ցուցակում զբաղեցնում է վերջին տեղը։

Faktyoxla Lab.-ը հետաքննել է այն պնդումը, որ Հայաստանը գտնվում է խորը ճգնաժամի մեջ:

Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի վիճակագրության վարչության տվյալներով՝ Հայաստանն ունի ամենամեծ տնտեսական անկումը Միությունում՝ ավելի քան 14 տոկոս տնտեսական անկումով։ (Աղբյուր)

Ինչպես երևում է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի 2021 թվականի հունվար-սեպտեմբերի զեկույցից, այս միության անդամ երկրների շարքում ամենածանր տնտեսական վիճակը նկատվում է Հայաստանում։ Արդյունաբերական ոլորտը, որը Փաշինյանի կառավարությունը համարում է տնտեսության «հենասյուն», նույնպես զգալիորեն անկում է ապրել վերջին տարվա ընթացքում՝ աճելով ընդամենը 0,7 տոկոսով, ինչը վերջին ցուցանիշն է Միությունում: (Աղբյուր)

Օկուպացիայի ժամանակ Ադրբեջանի հարուստ օգտակար հանածոների շահագործմամբ հանքարդյունաբերությունից միլիոններ վաստակած Հայաստանը նույնպես այս ոլորտում սկսեց անկում ապրել նոյեմբերյան խայտառակությունից հետո։ Հայտնի է, որ Հայաստանը, խախտելով միջազգային կոնվենցիաները, մեծ քանակությամբ արժույթ է ձեռք բերել՝ ապօրինաբար յուրացնելով Ադրբեջանում օգտակար հանածոներ, այդ թվում՝ Զանգիլանի Վեջժալիի և Քալբաջարի Սոյուդլու (Զոդ) ոսկու հանքերը, սակայն ներկայումս զրկված է այդ հնարավորությունից։ Հայաստանի արտահանման արժեքը 2020 թվականին կազմել է 2,7 մլրդ դոլար, որից 16%-ը կամ 415 մլն դոլարը ոսկու և թանկարժեք քարերի, թանկարժեք մետաղների և դրանցից պատրաստված արտադրանքի արտահանումն է։ Զանգիլանից ու Քալբաջարից գողանալու անկարողության պատճառով օգտակար հանածոների արտադրությունն այնպիսի մակարդակի է հասել, որ Հայաստանի վիճակագրական ծառայությունը ամաչում է թվեր տալ, քանի որ չկա որևէ ցուցանիշ, որն արտացոլի դինամիկան։ (Աղբյուր)

Այս անկումն արտացոլված է նաև սննդի արդյունաբերության ոլորտում, որը վերջին մեկ տարվա ընթացքում անկում է ապրել։ Ադրբեջանի վարելահողերի հետ մեկտեղ անասնապահության վրա լուրջ ազդեցություն է թողել արոտավայրեր յուրացրած այս երկրի հողային ռեսուրսների կորուստը։ Ավելի քան հազար տոննայով նվազել է թռչնամսի, մսի և պարենային ապրանքների արտադրությունը։ Ճարպի արտադրությունը նվազել է 23 տոկոսով, կաթի արտադրությունը՝ 14 տոկոսով, պանիրը՝ 2,4 տոկոսով։ Միաժամանակ սկսել է անասնագլխաքանակի անկումը:

Այն, որ տարիներ շարունակ Ղարաբաղում և Արևելյան Զանգազուրում հացահատիկ աճեցրած հայերը զրկված են եղել այս բերքից, հանգեցրել է ալյուրի արտադրության կտրուկ անկման։ Աղդամի, Ֆուզուլիի, Ջաբրայիլի և Զանգիլանի շրջանների պարարտ հողերը հացահատիկի համար ապօրինի օգտագործած հայ ֆերմերները ապահովում էին ցորենի և գարու իրենց կարիքների մոտ 25 տոկոսը, իսկ Հայաստանը, որը տարեկան մոտ 190 հազար տոննա հացահատիկ էր հավաքում, ավելի շատ կորցրեց։ Նախորդ տարվա ինն ամիսների համեմատ հացահատիկի արտադրությունը նվազել է 44 տոկոսով։ (Աղբյուր)

Հայաստանը զարգացրել է փայտանյութի և կահույքի արդյունաբերությունը՝ թալանելով Ադրբեջանի օկուպացված տարածքների հարուստ անտառային պաշարները, և այս արդյունաբերությունը ներկայումս անկում է ապրում։ Հայ հասարակությունն ընդունում է, որ Հայաստանի տնտեսական անկումն արագացել է Ադրբեջանի պարտությունից հետո, թեև համաճարակը, գլոբալ աղետը, էական բացասական ազդեցություն է ունեցել տնտեսական ակտիվության վրա, սակայն անցյալ տարվա պատերազմից հետո երկրում խորացել են տնտեսական և սոցիալական խնդիրները։

Նշենք, որ անցյալ տարի Հայաստանի տնտեսությունը մեծ հարված է ստացել համաճարակի և Ադրբեջանի հետ պատերազմի պատճառով։ 2020 թվականին ՀՆԱ-ն նվազել է 7,6 տոկոսով.

Ըստ ՀՀ Ազգային վիճակագրության կոմիտեի տվյալների՝ հունվար-հոկտեմբերին գնաճը կազմել է 9.1%, այդ թվում պարենային ապրանքների 16% գնաճը։ Այս ամառ ոռոգման դժվարությունների պատճառով բանջարեղենը վերջին 12 ամսում թանկացել է (գրեթե 70%)։ Ագրեսոր երկիրը, որը երկար տարիներ օկուպացված ադրբեջանական հողերի ջրային ռեսուրսներն է օկուպացնում, պատերազմում ողբերգական պարտությունից հետո զրկվել է ոռոգման ջրից, և այս գործոնն ազդել է նաև արտադրության մակարդակի վրա։ Պատերազմից հետո Հայաստանի կողմից օկուպացված ադրբեջանական արոտավայրերը կորել են, և ֆերմերները ստիպված են եղել կրճատել իրենց անասունները, ինչից տուժել են անասունները։ Արդյունքում մսամթերքը թանկացել է 7,6%-ով։ Մոտ 12%-ով թանկացել են նաև կաթն ու ձուն: Վերջին ինն ամիսների ընթացքում սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների գները տարեկան աճել են մոտ 20%-ով։

Քանի որ Հայաստանի ներքին շուկայի զգալի մասը կախված է ներկրվող ապրանքներից, պարենային ապրանքների բոլոր գները բարձրացել են համաշխարհային շուկայում գների բարձրացման պատճառով։ Թանկացել են նաև հացը, շաքարավազը, ձավարեղենը, հնդկաձավարը, բրնձը, կաթնամթերքը, բոլոր տեսակի ալյուրի արտադրանքը։ (Աղբյուր)

Հայաստանի տնտեսական հետազոտությունների կենտրոնները ստեղծված իրավիճակը գնահատում են որպես 1990-ականների սկզբի ճգնաժամի կրկնություն։

Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը հունվար-սեպտեմբերին աճել է 12,1%-ով և գերազանցել 5,7 մլրդ դոլարը։ Հաշվետու ժամանակահատվածում ներմուծումը 2020 թվականի հունվար-սեպտեմբերի համեմատ աճել է 9,4%-ով և կազմել 3,5 մլրդ դոլար։ Այսինքն՝ մեծացել է երկրի կախվածությունը օտարերկրյա ապրանքներից։ Ներմուծման կառուցվածքում պարենային ապրանքներն առանձնահատուկ առավելություն ունեն. (Աղբյուր)

Այն, ինչ կատարվում է այս երկրում, այն է, որ գնաճը բարձրանում է և հասնում երկնիշ թվերի։ Կառավարության հակագնաճային միջոցառումներն այլևս չեն գործում. ՀՀ Կենտրոնական բանկը նշում է, որ հիմնական գնաճը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ 9 տոկոս է, ինչը ամենաբարձրն է 2011 թվականից ի վեր։ ՀՀ ֆինանսների նախարար Տիգրան Խաչատրյանը խորհրդարանում լրագրողների հետ զրույցում ասաց, որ 2021 թվականը բարձր գնաճի տարի է լինելու։ Նա ասաց, որ հիասթափեցնող կանխատեսումները հիմք են տալիս ասելու, որ գնաճը «կուտի» բնակչության եկամուտը։ Ստեղծված իրավիճակում Կենտրոնական բանկը բազմիցս բարձրացրել է հիմնական տոկոսադրույքը։ Այսպիսով, ԿԲ-ն հունվարից սկսած հինգ անգամ բարձրացրել է տոկոսադրույքը՝ սեպտեմբերին 5,25%-ից հասնելով 7,25%-ի։ Այս մոտեցումը, ըստ ֆինանսների նախարարի, հանգեցնում է ընդհանուր տոկոսադրույքների մի փոքր բարձրացման։ Իրավիճակը լավ չէ, և կառավարությունն այլևս չի կարող զսպել գնաճը. Ըստ Խաչատրյանի, ջանքեր են գործադրվելու գնաճը կայունացնելու համար, սակայն դեռ վաղ է ասել, թե ինչ օգուտներ կլինեն։ Հետաքրքիր է, որ ԿԲ փոխնախագահ Ներսես Երիցյանը, խոսելով 2021 թվականի առաջին կիսամյակի տնտեսական վիճակի մասին, վստահեցրել է հայ ժողովրդին և ասել, որ սեպտեմբերին գնաճը 8%-ից կնվազի մինչև 4%, սակայն իր կանխատեսումները կորցրել են արժանահավատությունը։ Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը խոստովանել է, որ կառավարությունը չի կարող դիմակայել, և գնաճը «խժռում է» եկամուտների մեծ մասը։ (Աղբյուր)

Վահան Քերոբյանն ընդգծել է, որ արտահանման ոլորտը սկսել է տուժել. Ըստ ԿԲ տվյալների՝ մասնավոր հատվածի սպառումը տնտեսությունում աճել է մոտ 6%-ով, իսկ մասնավոր ավանդները նույնքանով նվազել են։

Երկրում ազգային արժույթի փոխարժեքի հետ կապված լուրջ ռիսկեր կան: Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանն ասում է, որ Կենտրոնական բանկը դրամավարկային քաղաքականության ձախողված գործիքներով չի կարողանում գների կայունություն ապահովել։ Եթե տնտեսության իրական հատվածում՝ հանքարդյունաբերություն և շինարարություն, ներդրումներ չկատարվեն, ապա ապրանքների, այդ թվում՝ պարենի գները Հայաստանում կշարունակեն աճել։ Դրամայի նույնիսկ ժամանակավոր աճը չի խանգարի թանկացմանը: Համաշխարհային շուկայում գնաճը կազդի նաև Հայաստանի վրա:

Պարսյանը սուր քննադատության ենթարկեց նաև կառավարության տնտեսական քաղաքականությունը՝ ընդգծելով, որ բյուջեն լցվում է միայն ավելացող հարկերով։ Ընդ որում, հարկային եկամուտների ավելացման հիմնական պատճառը ապրանքների և ծառայությունների թանկացումներն են, ինչը ճիշտ և արդյունավետ տնտեսական գիծ չի համարվում։ Երկրում տնտեսական աճի հիմնական աղբյուրներից մեկը պետք է լինի ներդրումների հոսքը։ Այնուամենայնիվ, ներքին պետական ներդրումները շատ թույլ են, մինչդեռ օտարերկրյա ներդրումները՝ ցածր։ Անցյալ տարի նրանց եկամուտները կազմել են 33 մլն դոլար։ (Աղբյուր)

Հայաստանում հողային նորմալ բարեփոխումներ դեռ չեն իրականացվել, և գյուղացիները որպես հողատերեր պետության կողմից չեն ստացել մասնավոր ֆինանսական աջակցություն։ Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը դա ընդունել է խորհրդարանական հանձնաժողովներում և ասել, որ հաջորդ տարի նախատեսվում են հողային բարեփոխումներ գյուղատնտեսության ոլորտում։ Ճգնաժամում գտնվող երկրում գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման ռազմավարության փաստաթուղթը դեռ պատրաստման փուլում է։ (Աղբյուր)

FAO-ն ահազանգում է, որ առաջիկա ամիսներին սպասվում է միջազգային ապրանքների, կոմունալ ծառայությունների, այդ թվում՝ սննդի գների բարձրացում։ Հոկտեմբերին FAO-ն պարենի ինդեքսը 129,2-ից բարձրացրեց 133,2-ի, ինչն իսկապես նախազգուշացնող նշան է։ Քանի որ այս ցուցանիշը ամենաբարձրն է 2011 թվականի հուլիսից ի վեր։ Ակնկալվում է, որ այս աճը կշարունակվի գնաճային ճնշումների, Կենտրոնական բանկի գնաճի հետ կապված մտահոգությունների և սովի համաշխարհային ճգնաժամի պայմաններում: Որովհետև համաճարակից հետո տնտեսական ակտիվության ֆոնին արդյունաբերական ապրանքների, ապրանքների և սարքավորումների գների աճը, ինչպես նաև տրանսպորտի, լոգիստիկայի և մատակարարման ծախսերի աճը դարձնում են համաշխարհային շուկայի բոլոր օղակների գների անխուսափելի աճը։ (Աղբյուր)

Արդյունք.

Համաճարակից և Ադրբեջանի մահացու հարվածներից հետո Հայաստանը կանգնած է ծանր իրավիճակի առաջ՝ ի դեմս աղետի հերթական ալիքի՝ պարենային համաշխարհային ճգնաժամի։

Եվրասիական տնտեսական միության (ԵՏՄ) վիճակագրության համաձայն, ճիշտ է, որ Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միության ամենաաղքատ և տնտեսապես ամենադժվար ժամանակներ ապրող երկիրն է:

Հաստատվում է այն փաստը, որ Հայաստանն ունի պարենային անվտանգության ամենացածր մակարդակը։

Չափազանց թույլ տնտեսական ռեսուրսները և ձախողված բարեփոխումները դժվարացնում են երկրի դուրս գալը ճգնաժամից։

Սոցիալական սուր խնդիրների առջև կանգնած բնակչության միրկասիան մշտապես աճում է։

Եվրասիական միության վերջին երկիրը, որին երես թեքել է ՀԱՊԿ-ը, կանգնած է աղետի երրորդ ալիքի առաջ

Ամենաընթերցվող