Հայաստանի օմբուդսմեն Արման Թաթոյանը հրապարակել է Գեղարքունիքի մարզի բնակավայրերի մոտ ադրբեջանական զինուժի տեղակայման և ամրակայման աշխատանքների կատարման ևս մեկ ապացույց։

Թաթոյանն իր ֆեյսբուքյան էջում հայտնել է Սոթքում հողմակայանի սեփականատեր «Զոդ Վինդ» ընկերությանը հասցված վնասի մասին։ Ադրբեջանի ԶՈւ-ն իր տեխնիկայով գտնված է Zod Wind-ի տարածքում՝ փաստացի զրկելով նրան 200 հեկտար հողատարածքից ու հողմաղացներից։ Ինչպես գրում է Հայաստանի օմբուդսմենը, «ադրբեջանական զինուժի անօրինական տեղակայումը և պարբերաբար գնդակոծությունների պատճառով խաղաղ բնակչության կյանքն ու անվտանգությունը վտանգի տակ է»։ Թաթոյանը մտադիր է այս մասին տեղեկատվություն ուղարկել Հայաստանի միջազգային կառույցներին, պետական ​​մարմիններին և հասարակական կազմակերպություններին։

Ավելի վաղ Zod Wind-ի հիմնադիր Սերգեյ Ազարյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասել էր, որ ընկերությունը հայց է ներկայացրել Վարչական դատարան ընդդեմ կառավարության՝ բիզնեսը չպաշտպանելու համար փոխհատուցում պահանջելով։ Խոսքը 5 միլիոն դոլարի փոխհատուցման մասին է։ Թաթոյանը հիշել է, որ կառավարության որոշմամբ ընկերությունը հատկացվել և կադաստրում գրանցվել է Գեղարքունիքի մարզի Սոթքի լեռնանցքում 200 հա տարածքում։ Zod Wind - ի 75 հա տարածքի վրա տեղադրվել է երկու հողմակայան։ Միաժամանակ ընկերությանը տրամադրվել է և՛ տարածքը, և՛ էլեկտրաէներգիայի արտադրության լիցենզիան 30 տարի ժամկետով՝ մինչև 2048 թվականի ապրիլի 26-ը։

Faktyoxla Lab-ը փորձել է պարզել, թե որքանո՞վ են իրական Արման Թաթոյանի հայտարարությունները Zod Wind-ի տարածքում ադրբեջանական զինուժի տեղակայման անօրինականության մասին, որի տարածքում է գտնվում Զոդի (Սեյիդլյի) ոսկու հանքավայրը և որտեղ է իրականում Zod Wind-ը կառուցել իր հողմաղացները՝ Հայաստանում կամ Ադրբեջան:

Ի սկզբանե, իսկապես, Սոթքում (Զոդ) գործող «Zod Wind» ընկերությունը դատի է տվել Հայաստանի կառավարությանը՝ բիզնեսը Ադրբեջանի զինված ուժերի «ներխուժումից» չպաշտպանելու համար։ Ընկերությունը պահանջում է 5 միլիոն դոլարի փոխհատուցում իր ներդրումների համար։

Այս ընկերությունը ապօրինի աշխատանք է իրականացրել Քելբաջարի շրջանի օկուպացված տարածքում, որը գրեթե երեսուն տարվա օկուպացիայի ընթացքում հայերը համարում էին իրենցը, իսկ օկուպացված հողերում բիզնեսին առնչվող օտարերկրացիներն առանձնապես հետաքրքրված չէին դրանց գործողությունների օրինականությամբ։ 2019 թվականին ընկերությունը սկսել է հողմային գեներատորների տեղադրումը Սոթքի լեռնանցքում։ Պլանները մեծ էին, հաշվարկված մինչև 2048 թ: Հողմաղացների պլանային հզորությունը պետք է կազմեր 60 ՄՎտ, իսկ ընդհանուր առմամբ ընկերության կողմից իրականացված մոնիտորինգը ցույց է տվել, որ կա տարեկան 54 մլն կՎտ/ժ էլեկտրաէներգիայի արտադրության ներուժ։

Ընկերության գործընկերների և հանրային տիրույթում ներդրողների մասին մանրամասներ չկան: Պարզվեց միայն, որ այն ղեկավարում է Սերգեյ Ազարյանը։ Շինարարությունն իրականացվել է դրսից հանգանակված միջոցներով։ Ըստ Ազարյանի՝ 2001 թվականի դեկտեմբերին ընկերությունները թույլտվություն են տվել մի տեղամասի, որը գտնվում է, ըստ կոորդինատների, հենց Քելբաջարի սահմանին, «բայց Հայաստանի Հանրապետության տարածքում»։ Կայանը գտնվում էր Սոթքի (Զոդսկի) ոսկու հանքավայրի շրջակայքում։ Ընկերության ղեկավարը լրագրողներին ասել է, որ ադրբեջանցի զինվորները գրավել են շինարարական տարածք, ներառյալ կառուցված հողմաղացները։ «Վերքից երևում է, հանքի այն հատվածից, որտեղ մերոնք մնացել են, այնտեղից պարզ էր, որ հողմաղացներն ապամոնտաժել են, հետո էլ չգիտեմ՝ ինչ են արել,: Իրենց համար զորանոց են սարքել շենքում, որը մոտակայքում էր»,- հավելել է Ազարյանը։

Հիմա կոորդինատների մասին։ Ազարյանը պնդում է, որ համաձայն կոորդինատների՝ հողմակայանի շինհրապարակը գտնվում է Հայաստանի տարածքում, թեև այն մոտ է Ադրբեջանի հետ սահմանին։ Բացում ենք www.thewindpower.net կայքը, որտեղ կա Zod Wind-ին նվիրված բաժին։

Կայքը պարունակում է հետևյալ տեղեկատվությունը.

Part: Zod Wind

Latitude: 40° 13' 34.2"

Longitude: 45° 58' 33.1"

Ծակելով Google-ում նշված կոորդինատները՝ ստանում ենք հետևյալ պատկերը.

Ինչպես պարզ երևում է քարտեզի վրա, ընկերության շենքերը, նրան հատկացված տարածքները և արդեն կառուցված երկու հողմատուրբինները գտնվում են Ադրբեջանի պետական ​​սահմանում։ Քարտեզը չի կազմվել ադրբեջանական կողմի կողմից, որպեսզի այն կասկածվի կողմնակալության և կեղծիքի մեջ։

Ադրբեջանի տարածքների օկուպացիայի տարիներին Հայաստանն ամբողջությամբ կորցրել է տարածության զգացումը և սահմանների մասին ցանկացած պատկերացում։ Հայերը սովոր են օկուպացված հողերը համարել իրենց սեփականությունը, և այդ պատճառով նրանց համար այժմ շատ դժվար է վերադառնալ իրականություն և գիտակցել, որ Քելբաջարը Ադրբեջան է։

Պնդվում էր, որ Քալբաջարի հողմակայանը ամենամեծն է Հարավային Կովկասում: Նախատեսվում էր կառուցել 23 տուրբիններ և հզորությունը հասցնել 60 ՄՎտ-ի։ Այսօր Հարավային Կովկասի ամենամեծ հողմակայանը Յենի Յաշման է, որը գտնվում է Ադրբեջանի Խիզի շրջանում։ Հողմակայանի հզորությունը 50 ՄՎտ է։ Սա ներառում է 20 հողմային տուրբիններ, որոնք վերակառուցվել են գերմանական Berlin Wind ընկերության կողմից, որոնք ամսական արտադրում են մոտ 9 մլն կՎտժ։

Հայկական ընկերությունը միջոցներ է հայթայթել հողմային տուրբինների կառուցման համար և ստացել հողատարածք։ Միակ բանը, որ նա հաշվի չի առել, դա այն էր, որ օկուպացիան հավերժական երևույթ չէ, և վաղ թե ուշ դրան կվերջանա։

Հողմակայանի կառուցման վայրը հայկական ընկերությունը պատահական չի ընտրել: Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարարության տվյալներով՝ Ղարաբաղի լեռնային շրջաններն ունեն հողմային էներգիայի բարձր ներուժ, որը գնահատվում է 300-500 ՄՎտ։ Ղարաբաղի լեռնային հատվածում կան ընդարձակ տարածքներ՝ քամու միջին տարեկան 7-8 մ/վ արագությամբ։ Ըստ Globalwindatlas.info հարթակի՝ Հայաստանին սահմանակից Ադրբեջանի Քելբաջարի և Լաչինի շրջաններում քամու միջին տարեկան արագությունը հասնում է 10 մ/վ։ Այդ ներուժի մեծ մասը բաժին է ընկնում այս շրջաններում Հայաստանին սահմանակից տարածքներին։

Խոսքը, առաջին հերթին, վերաբերում է Սոթքի (Զոդի) լեռնանցքին, որտեղ գտնվում էին Zod Wind-ի կայանքները։ Հայաստանում կարծում են, որ լեռնանցքը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում։ Այդպե՞ս է։ Վերադառնանք աշխարհագրական կոորդինատային համակարգին։

Տվյալները՝ mindat.org-ից

Ակնհայտ է, որ կայքում միանշանակ նշվում է Զոդի լեռնանցքի, հետևաբար նաև հայկական ընկերության հողմային տուրբինների գտնվելու վայրը Ադրբեջանի տարածքում, թեև Քելբաջարը վերագրում էր գոյություն չունեցող «Արցախին»։

Mindat.org-ը խոշորագույն միներալոլոգիական տվյալների բազան է ինտերնետում: Կայքն օգտագործվում է պրոֆեսիոնալ հանքաբանների, երկրաբանների և հանքանյութերի սիրահարների կողմից: Այսպիսով, այստեղ ամեն ինչ ճշգրիտ է և չի կարող կասկածի տակ լինել: Սրանք անկախ փորձագիտական ​​տվյալներ են, և Սերգեյ Ազարյանը, նախքան կայանի կառուցման համար հող ընդունելը, պետք է կատարեր շատ պարզ ընթացակարգ՝ փնտրել համացանցի կոորդինատները։

Նույն ընթացակարգով պետք էր վարեն արտասահմանյան ընկերությունները, որոնք միացել են նախկինում օկուպացված Քելբաջարի տարածքում Սեյուդլուի ոսկու հանքավայրի ապօրինի շահագործմանը։

2007 թվականին Հայաստանը «GeoProMining»-ին տրամադրել է տարածքի շահագործման իրավունքը: GeoProMining-ը միջազգային դիվերսիֆիկացված հանքարդյունաբերական ընկերություն է, որը մասնագիտացած է Ռուսաստանում և Հայաստանում ոսկու, արծաթի, անտիմոնի և պղնձի արդյունահանման և վերամշակման մեջ: Այն հիմնադրվել է 2001 թվականին Սիման Պովարենկինի կողմից։ 2009 թվականին ապօրինի արդյունահանվել է 320,5 հազար տոննա ոսկու հանքաքար, 2010 թվականին՝ 490 հազար տոննա, 2011 թվականին՝ 880 հազար տոննա։ Աշխատել է 350–14400 աշխատող։ Հանքաքարի վերամշակումն իրականացվում է Արարատի ոսկու կորզման կոմբինատում, որտեղ հանքաքարը մատակարարվել է երկաթուղով։

Հանրային հասանելի տվյալների համաձայն՝ դաշտի մեծ մասը գտնվում է Ադրբեջանում։ Օկուպացիայի ժամանակ դաշտի այդ հատվածում ապօրինի աշխատանքներ են տարվել։

Նշենք, որ հայերի կողմից օկուպացիայի տարիների ընթացքում ադրբեջանական հողերում հանքարդյունաբերությամբ են զբաղվել տասնյակ ընկերություններ, այդ թվում՝ Sterlite Gold Ltd, Sirkap Armenian, Base Metals, Manex and Valex, Armenian Copper Program և այլն։

Սեյուդլու հանքավայրը՝ Ղարաբաղի ամենամեծ ոսկու հանքը, հայտնաբերվել է 1951 թվականին, իսկ շահագործումը սկսվել է 1976 թվականին։ Մինչ Քելբաջարի գրավումը այս հանքավայրից արդյունահանվել է ավելի քան 27 տոննա ոսկի։ Այս տարածքի գրավումից հետո հայերը յուրացրել և լկտիաբար շարունակել են շահագործել ոչ միայն Սեյուդլի (Զոդ)՝ 112,5 տոննա արդյունաբերական պաշարներով, այլև Աղդուզդաղի և Թութխունի ոսկու հանքավայրերը՝ ավելի քան 13 տոննա գնահատված պաշարներով։ Հատկապես Սեյուդլու հանքավայրի կառավարումը փոխանցվել է GeoProMining Gold ընկերությանը: Ինչպես 2007 թվականին հայտնել էր ընկերության այն ժամանակվա գլխավոր տնօրեն Վլադիմիր Քոզլովը, GPM GOLD ընկերության ներդրումների ընդհանուր ծավալը Հայաստանի տնտեսության մեջ պետք է կազմեր 100 մլն ԱՄՆ դոլար։

2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի կողմից հակահարձակողական գործողության մեկնարկից հետո, որն ավարտվեց, ինչպես գիտեք, նոյեմբերի 10-ին Հայաստանի ջախջախմամբ, հանքում աշխատանքները դադարեցվեցին։

Ադրբեջանը նախատեսում է դատական ​​հայց ներկայացնել Հայաստանի կողմից օկուպացված ադրբեջանական տարածքներում ոսկու ապօրինի արդյունահանմամբ զբաղվող ընկերությունների դեմ։ Այս մասին ասվում է երկրի գլխավոր դատախազության և «ԱզերԳոլդ» ՓԲԸ-ի հաղորդագրության մեջ։

Ստացված նյութերի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ Հայաստանում և այլ երկրներում գրանցված Vallex Group, Base Metals, ACP, Lerna Մետալուրգիական Ինստիտուտ, Teghout և այլ ընկերությունները զբաղվել են ոսկու և թանկարժեք մետաղների արդյունահանմամբ՝ Ադրբեջանի օկուպացված Քալբաջարի շրջանի հանքավայրերում։ Այս ընկերությունների կողմից օկուպացված տարածքներում հանքավայրերի յուրացման փաստերը հաստատվում են «Ազերսկի» արբանյակի տվյալներով։ Դրա հիման վրա Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել։

GPM Gold-ը պետք է պատասխան տա ոչ միայն Ադրբեջանին, այլև ամերիկյան RV Investment Group Services LLS-ին, որի հետ 1997 թվականին պայմանագիր է կնքվել Զանգիլանի և Քելբաջարի շրջաններում Գիզըլբուլաղի, Սեյուդլու, Վեժնելիի ոսկու հանքավայրերի շահագործման համար։ Տարիների ընթացքում R.V. Investment-ը բազմիցս տեղեկացրել է GPM Gold-ին, որ այնտեղ իրականացվող ցանկացած գործարք կարող է հանգեցնել միջազգային պատասխանատվության: Ընկերությունը փաստաբանների միջոցով դիմել է նաև Հայաստանի կառավարությանը, ինչպես նաև ՄԱԿ-ին, ԱՄՆ-ին, Կանադային և Մեծ Բրիտանիային՝ պայմանագրային դաշտերի վրա աշխատանքները դադարեցնելու պահանջով։

Նոյեմբերի 25-ին Քելբուջարի շրջանն ազատագրվեց հայկական օկուպացիայից։ Սահմանն իր նախահակամարտային ուրվագծերին վերադարձնելու արդյունքում ոսկու հանքավայրի մեծ մասը վերադարձվեց հանրապետություն։ «Ադրբեջանի էկոլոգիայի և բնական պաշարների նախարարության Ազգային երկրաբանական ծառայության ղեկավար Ալի Ալիևը հայտնել է, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պետական ​​սահմանի սահմանազատման ժամանակ խորհրդային տարիներին անցած գծով 74%-ը Զոդի-Սոյուդլու ոսկու հանքավայրը կգտնվի Ադրբեջանի Քելբաջարի շրջանի տարածքում, մնացածը՝ Հայաստանում»,- գրում են ադրբեջանական լրատվամիջոցները։

Ահա թե ինչ տեսք ուներ հայերի թողած հանքի տարածքը.

Իր ռեսուրսների նկատմամբ Ադրբեջանի օրինական իրավունքների վերադարձով Zod Wind ընկերությունը ինքնաբերաբար կորցրեց իր դիրքերը։ Իսկ կորուստների համար նա պետք է մեղադրի միայն իրեն և Հայաստանին։ Ադրբեջանի նկատմամբ ոչ մի պահանջ չի կարող լինել:

Այսպիսով, եզրակացնում ենք, որ ընկերությունը ապօրինի գործունեություն է իրականացրել Ադրբեջանի նախկինում օկուպացված տարածքներում, և հետևաբար Հայաստանի օմբուդսմենի բոլոր հայտարարություններն ու պնդումները լիովին անհիմն են։