Այն, որ հայ հասարակության մեջ եզդիների նկատմամբ ռասայական խտրականություն կա, հայտնի է վաղուց։ Իսկ իրենք՝ եզդիները, այլևս չեն թաքցնում, որ խտրականության են ենթարկվում բոլոր ոլորտներում. Նրանք ծանր վիճակում են հայտնվել ոչ միայն Սերժ Սարգսյանի, այլև Նիկոլ Փաշինյանի օրոք: Վերջերս եզդի իրավապաշտպան Սաշիկ Սուլթանյանի հետ իրաքյան լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցը Հայաստանում յուրօրինակ կերպով մեկնաբանվեց, և ուլտրաաջ հայ սադրիչները օգտագործեցին այս հարցազրույցը՝ նրան մեղադրելու հակապետական դավադրության մեջ։ Այժմ Սուլթանյանի գործը քննվում է դատարանում, և եթե նա մեղավոր ճանաչվի, նրան սպառնում է 3-ից 6 տարվա ազատազրկում՝ «ազգամիջյան ատելություն սերմանելու համար»։
Faktyoxla Lab.-ը փորձել է հարթել եզդիների իրավապաշտպան կենտրոնի ղեկավար Սաշիկ Սուլթանյանի գործը, որի վերաբերյալ դատավարությունը շարունակվում է արդեն մեկ ամիս։
Անցյալ աշնանը հայ ծայրահեղ աջ ակտիվիստ Նարեկ Մալյանը բողոք էր ներկայացրել Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայություն (ԱԱԾ)՝ Սուլթանյանի կողմից ենթադրյալ «էթնիկ ատելություն հրահրելու» վերաբերյալ։ Սա հարցազրույց է, որը Սուլթանյանը տվել է իրաքյան եզդիական Yazidis.info թերթին։ Հարցազրույցում Սուլթանյանը խոսել է Հայաստանում եզդի փոքրամասնության առջև ծառացած խնդիրների մասին։
Նրա նշած խնդիրներն էին լեզվաբանների բացակայությունը եզդիական համայնքների դպրոցներում, եզդիական գյուղերում, որոնց հողերը օլիգարխների կողմից ապօրինաբար օկուպացված էին, քաղաքական ներկայացուցչության բացակայությունը և հիմնականում գյուղական բնակավայրերում ապրող եզդի բնակչության ընդհանուր աղքատությունը։
«Դա պետք է լիներ անձնական զրույց, և ես խոսեցի պարզ լեզվով, որը, հավանաբար, մի փոքր զգացմունքային էր: Բայց իմ արտահայտած մտքերը հորինված չէին և հեռու էին ատելություն ստեղծելուց»,- ասել է Սուլթանյանը։
Նա հավելել է, որ երբ լրագրողն իրեն զանգահարել է, չի իմացել, որ այս հարցազրույցը ձայնագրվելու և հրապարակվելու է։ Նրա խոսքով՝ ինքը կարծում էր, որ պարզապես կիսվում է իր անձնական կարծիքով։
Սուլթանյանը նշում է, որ հարցազրույցի հրապարակումից հետո ինքը կապ է հաստատել լրագրողի հետ, որը հետագայում նա ջնջել է տեսանյութը։ Այնուամենայնիվ, տեսանյութի պատճենները դեռևս մնում են առցանց:
Ակտիվիստին իրավաբանական օգնություն ցույց տվող Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի իրավաբանները թարգմանությունը «ոչ ճշգրիտ» են անվանել և ասել, որ «խոսակցության տրամաբանությունը խեղաթյուրված է և ներկայացվել է բացասական համատեքստում»։
«Հարցազրույցը թարգմանվել է «կողմնակալ անձնավորության կողմից, ով նույնիսկ վավերացված թարգմանիչ չէ», - ասված է Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեա-Վանաձորի հայտարարության մեջ։
2020 թվականի հոկտեմբերին Ազգային անվտանգության ծառայությունը ծառայողական քննություն է սկսել, իսկ 2021 թվականի մայիսին Սուլթանյանին մեղադրանք է առաջադրվել։ Դրանից հետո ԱԱԾ-ի աշխատակիցները խուզարկել են Սուլթանյանի տունը և Մարդու իրավունքների եզդիների կենտրոնի գրասենյակը և առգրավել երեք համակարգիչ, որոնցից մեկը պատկանել է ընտանիքի անդամին, ինչպես նաև երկու բջջային հեռախոս և մի քանի USB կրիչ։
Հայաստանի գլխավոր դատախազը օգոստոսի 5-ին հրապարակված «բացատրական» հայտարարությամբ արդարացրել է «ազգամիջյան ատելություն հրահրելու» մեղադրանքները, քանի որ Սուլթանյանը, իբր, ասել է, որ եզդիները «Հայաստանում խտրականության են ենթարկվում և չեն կարողանում սովորել իրենց լեզուն կամ զարգացնել իրենց մշակույթը»։ Գլխավոր դատախազն անդրադարձավ նաև Սուլթանյանի ենթադրյալ հայտարարություններին, թե «հայերը զավթել են եզդիների ունեցվածքը» եւ «որ եզդիները չեն կարողանում առաջ գնալ պետական համակարգում»։
Ուլտրաաջ ակտիվիստ Նարեկ Մալյանի բողոքում ասվում է. «Սա նշանակում է, որ Սաշիկ Սուլթանյանը բացահայտ հայտարարել է, որ մինչև 2018 թվականի ապրիլ-մայիսը Հայաստանում հայերի և եզդիների միջև շատ լավ հարաբերություններ են եղել։ Նա նույնիսկ կոչ արեց Հայաստանի նոր իշխանություններին շարունակել իրենց նախկին քաղաքականությունը։ Սակայն 2019 թվականի սեպտեմբերին Սորոսի գրասենյակը սկսել է համագործակցությունը Սաշիկ Սուլթանյանի հետ, նա ստացել է իր առաջին դրամաշնորհը Սորոսից՝ 10 հազար դոլարի չափով։ Դրանից հետո նա անմիջապես մտափոխվեց հայ և եզդի ժողովուրդների համակեցության մասին։ Այս ամենի կապի մասին, իհարկե, ավելին կիմանա երկրի ազգային անվտանգության ծառայությունը...»:
Այսինքն՝ 2020 թվականին Սաշիկ Սուլթանյանը եզդիերեն հարցազրույց է տվել իրաքյան եզդիական Yazidis.info լրատվամիջոցին, որտեղ ասել է. «Հայաստանում եզդիների իրավունքները պաշտպանված չեն, Հայաստանը չի կատարում ազգային փոքրամասնությունների, այդ թվում՝ եզդիների իրավունքների պաշտպանության միջազգային պարտավորությունները։ Հայաստանում եզդիերենը չի դասավանդվում, Հայաստանում եզդիները կորցնում են իրենց մշակույթը»։
Նարեկ Մալյանը՝ ականավոր ծայրահեղ աջ ակտիվիստ և VETO ծայրահեղ աջ խմբի հիմնադիրը, որն իրեն համարում է «Հայաստանում օտարերկրյա գործակալների ցանցի բացահայտմանն ուղղված կազմակերպություն», ասում է Սաշիկ Սուլթանյանին աջակցում է Սորոսի հիմնադրամը և որ Հայաստանում եզդիների հետ խնդիրներ չկան:
Սակայն 2016 թվականին եզդի քրդերի «Սինջար» ազգային միասնություն հասարակական կազմակերպության ներկայացուցիչներ Զեմֆիրա Քալաշյանի և Բորիս Մուրազիի պատրաստած հոդվածում ասվում է, որ քուրդ եզդի աղջիկների մեծ մասը կրթություն չունի։ Նրանց կարծիքով՝ հայկական պետությունն անտարբեր է եզդի քուրդ աղջիկների կրթության նկատմամբ։
Հոդվածում ասվում է, որ այս կրոնական էթնիկ խմբի ներկայացուցիչները խրախուսում են իրենց դուստրերին վաղ ամուսնանալ։ Սակայն Հայաստանում տղամարդիկ և կանայք ընտանիքներ են ստեղծում միայն 18 տարեկանից. «Հայկական պետության տեղական հաստատությունների անգործության պատճառով եզդի քրդերն իրենց աղջիկներին դպրոց չեն ուղարկում։ Պետական հաստատություններն անտարբեր են սրա նկատմամբ՝ դրանով իսկ խախտելով օրենքը»։
Սուլթանյանը OC Media-ին ասել է նաև, որ զարմացած է, որ ԱԱԾ-ն լրջորեն քննարկել է Մալյանի բողոքը, քանի որ Մալյանը պարբերաբար անհիմն մեղադրանքներ է հնչեցնում օտարերկրյա ֆինանսավորում ստացող ՀԿ-ների հասցեին։
Մինչդեռ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների փորձագետները, Freedom House-ը և Human Rights Watch-ը կոչ են արել Հայաստանի իշխանություններին դադարեցնել Սուլթանյանի հետապնդումները։ «Փոքրամասնությունների մասին բարձրաձայնելը և մարդու իրավունքների վերաբերյալ մտահոգությունների բարձրացումը ատելության կամ բռնության դրդում չէ», - գրել են ՄԱԿ-ի երեք հատուկ զեկուցողներ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի կողմից հրապարակված հայտարարության մեջ: «Եվ եզդիների նման փոքրամասնությունները վտանգ չեն ներկայացնում ազգային անվտանգության համար»:
Ըստ նրանց՝ մեղադրանքները «հենց այդպես են թվում պ. Սուլթանյանին և փոքրամասնությունների իրավունքները պաշտպանող մյուսներին վախեցնելու համար»։
Human Rights Watch-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնօրեն Հյու Ուիլյամսոնը Հայաստանի գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանին խնդրել է հանել Սուլթանյանին առաջադրված մեղադրանքը։
«Ազգային և էթնիկ ատելության դեմ պայքարը առաջնահերթություն է ցանկացած իշխանության համար, բայց դա չի ստացվում քրեականացնելով կամ այլ կերպ ոտնահարելով զգայուն հարցերի մասին բարձրաձայնողների իրավունքները»,- ասվում է Դավթյանին ուղղված նամակում,- «Թեև արդարացի կլինի չհամաձայնվել Սուլթանյանի հարցազրույցում արված հայտարարությունների հետ կամ վիճարկել դրանց ճշգրտությունը, քրեական հետաքննությունը խախտում է խոսքի ազատության իրավունքը հարգելու և պաշտպանելու Հայաստանի պարտավորությունները»:
Գլխավոր դատախազության ուղարկած պատասխանում մեղադրանքը հերքվում է և նշվում, որ քրեական հետապնդումը «հարուցվել է ազգային և միջազգային չափանիշներին համապատասխան»։
«Սաշիկ Սուլթանյանի նկատմամբ քրեական գործ հարուցելու հանգամանքը չի կարող մեկնաբանվել որպես խոսքի ազատության ոտնահարում կամ նրա՝ որպես իրավապաշտպանի գործունեությանը միջամտություն»,- ասված է նամակում։
Ավելի վաղ Սաշիկ Սուլթանյանը Qahana.am կայքում կոչ էր արել Արարատյան Հայրապետական թեմի Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու նախարար Եսայե Արթենյանին ներողություն խնդրել եզդիներից՝ իրենց կրոնական զգացմունքները վիրավորելու համար։ Սա կրկին լուրջ խնդիրներ առաջացրեց Սուլթանյանի համար Հայաստանի իշխանությունների հետ։ (աղբյուր)
Ինչպես տեսնում եք, Հայաստանում եզդիների խնդրի ծագումը, որը բացահայտվել է Սաշիկ Սուլթանյանի առաջխաղացումով, գալիս է տարիներով, նույնիսկ դարերով։ Սա վկայում է այն մասին, որ Հայաստանում եզդիները մշտապես ենթարկվել են խտրական վերաբերմունքի, նվաստացվելու և դաժանաբար հարկադրված գաղթելու։
